Մինսկի խմբի առասպելները և բաց սահմանների վախը Սամիտ Ալիևի «անհարմար ճշմարտությունը»

ՀՀ նախկին վարչապետ Խոսրով Հարությունյանը, որը կանգնած էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի 1992 թվականին ձևավորման ակունքներում, պնդում է, որ նույնիսկ Մինսկի գործընթացի լուծարումը չի նշանակի, որ «ղարաբաղյան հարցը» վերջնականապես փակ է: Նա ասել է, որ Ադրբեջանը «լուծել է Ղարաբաղում միջազգայնորեն ճանաչված հակամարտությունը՝ խախտելով ուժի կամ ուժի սպառնալիքի կիրառման բացառման միջազգային սկզբունքը»: Դե, բոլորը ամեն ինչ հասկացան, չէ՞: Ադրբեջանցիների վտարումը Հայաստանից և հետագա Ղարաբաղի օկուպացիան՝ այնտեղից ադրբեջանցիների լիակատար վտարմամբ, ըստ Խոսրովի, միջազգային իրավունքի խախտում չէ և չի համարվում էթնիկ զտում, Այդպես չէ՞: Բայց դա դեռ ամենը չէ:
 
Մի փոքր անց քաղաքացին հավելել է, որ ոչ մի հակամարտություն չի կարող համարվել լուծված բիրտ ուժի կիրառման արդյունքում, ինչը մեծապես զվարճացրել է այն մարդուն, ով որոշակի կրթություն է ստացել: Այսինքն՝ նա զվարճացրել է ինձ: Այո, Գերմանիային և Ճապոնիային Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կատարած վայրագությունների համար կրկին շրջանակ վերադրաձրեցին  բազմամյա հորդորների և քաղցրավենիք բաժանելու միջոցով, այո-այո։ Ոչ, նրանց, իհարկե, որոշ բաներ տվեցին, բայց դա քաղցրավենիք չէր։ Բանն այն է, սիրելի՛ երեխաներ և հարգարժան չափահաս ընկերներ, որ միջազգային իրավունքն ինքնին չի արգելում պատերազմներ մղել, որովհետև... Որովհետև բոլորը հիանալի հասկանում են, որ պատերազմը մարդու համար բնական վիճակ է, լավ, ամենաբնական վիճակներից մեկը, դա կենսաբանություն է, բայց ես այս թեմայի շուրջ ավելի շատ քննարկումներ չեմ անելու, որպեսզի չնշանակվեմ միլիտարիստի և իմպերիալիստի։ Չնայած... լավ, ես դեռ մի քիչ կմտածեմ դրա մասին...
 
Բացի այդ, Ղարաբաղի տարածաշրջանում ապրող հայերին առաջարկվեց ընդունել Ադրբեջանի քաղաքացիություն, և սա շատ առատաձեռն առաջարկ էր։ Բայց նրանք կատարեցին իրենց ընտրությունը։ Այնպես որ, անկախ նրանից, թե ինչ-որ մեկը ուզում է դա, թե ոչ, հարցը փակված է։ Ոչ, ես հիմնականում սպասում էի, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումից հետո ինչ-որ մեկը անպայման կվրդովվի և նույնիսկ կսկսի գլորվել հատակի վրա, պարզապես ինձ թվաց, որ գոնե գլորվողների փաստարկները ավելի կամ պակաս համարժեք կլինեն։ Որովհետև, նախ, Մինսկի խմբի լուծարումը նշանակում է, որ հայ-ադրբեջանական հակամարտության վերաբերյալ Մինսկի խմբի կողմից նախկինում ընդունված բոլոր որոշումները ճանաչվում են անվավեր, և երկրորդը... Երկրորդը, մեր ժողովուրդը կարծում է, որ այս հարցը վերջնականապես փակված է, և թե ինչ և ով է մտածում այս մասին, մեզ ընդհանրապես չի հետաքրքրում։ Եվ չպետք է այնպես անել, որպեսզի մեր Պաշտպանության նախարարությունը հետաքրքրվի այս մտածողներով։
 
Եվ Վարուժան Գեղամյանը, որը ոչ միայն Վարուժան է (Վարուժան, եթե չեմ սխալվում, թարգմանաբար նշանակում է «մեծ զինվոր»), այլև թուրքագետ, ընդհանուր առմամբ հայտարարել է, որ Հայաստանի զարգացման գլխավոր երաշխիքը պայքարն է, և նաև, մեջբերում եմ, «Հայաստանի անկախության և ինքնիշխանության, և, հետևաբար, ամուր պետականության, և մեզ՝ թե՛ Հայաստանում, թե՛ սփյուռքում ապրող հայերիս զարգացման գլխավոր երաշխիքը վերջին հարյուր տարիների ընթացքում եղել է Հայկական լեռնաշխարհի երեք հարավ-արևելյան շրջանների՝ Նախչըվանի, Սյունիքի և Արցախի փոխկապակցվածությունը» (մեջբերման ավարտ): Իհարկե, կարող եմ սխալվել, այնպես որ ուղղեք ինձ, եթե սխալվում եմ, բայցիմ կարծիքով, հենց այս պայքարն էր, որը հանգեցրեց ոչ թե Հայաստանի և նրա ամուր պետականության զարգացմանը, այլ հակառակին: Դե, ինչի համար, ինչպես ասում են պայքարեցինք: Բայց դա դեռ ամենը չէ, մեծ զինվորը հավելել է, որ եթե պայքար լինի, մենք, այսինքն՝ նրանք՝ հայերը, կունենանք նոր և զարգացած տնտեսություն, աճող հեղինակություն, իրական իմաստով կրթություն, աճող բնակչություն և շատ ավելին: Ահա թեզը այն մասին, որ պայքարի ընթացքում նրանք կունենան աճող բնակչություն... Դե... Մի կողմից, չեմ ուզում մեկնաբանել, քանի որ նրանք կրկին կասեն, որ ես անպարկեշտ եմ և անընդհատ ծաղրում եմ, իսկ մյուս կողմից՝ հարևաններ, դե,  պետք չէ այդպես դեմ առնել... Լավ, լավ, ես կլռեմ, չնայած չեմ խոստանում, որ այլևս դա չեմ անի։ Եվ հետո, դե, ակնհայտորեն՝ հուզական էֆեկտը ուժեղացնելու համար, նա ավելացրել է, որ եթե կռիվ չլինի, Հայաստանը աստիճանաբար կվերածվի էժան և դատարկ հյուրանոցային համարի, իսկ ի վերջո՝ թուրքական նահանգի։
 
Դե, ես մեկ անգամ չէ, որ ասել եմ, որ քարոզչությունը միշտ չպետք է ճշմարտությունն ասի, այն ավելի շատ ուղղված է զգացմունքներին հարվածելուն, բայց քարոզչական հայտարարություններում պետք է լինի ճշմարտության գոնե որոշակի չափաբաժին։ Անկեղծ ասած, չեմ ուզում ոչ մեկին վիրավորել, պարզապես առաջարկում եմ մտածել։ Ինչո՞ւ է Թուրքիային պետք Հայաստանը որպես նահանգ։ Հայաստանում ոչ մի բանից շահույթ չկա, ինչպես մուլտֆիլմի Շելեզյակ մոլորակում, ես ևս մեկ անգամ կոչ եմ անում ձեզ չնեղանալ, սա համարեք այլաբանություն, եթե գիտեք այս բառի իմաստը, և այն վախերը, որ «թուրքական և ադրբեջանական կապիտալը կգնի ամեն ինչ Հայաստանում», չեն դիմանում ոչ մի քննադատությանը: Եվս մեկ անգամ, ցանկացած ողջամիտ պետության ցանկացած գործողություն թելադրվում է տնտեսական նպատակահարմարությամբ: Մի սյունակում ծախսերն ու ծախքերն են (և ոչ միայն ֆինանսական), մյուս սյունակում՝ սպասվող շահույթը: Պարզապես պետք է հիշել սա, ոչ ոք երբեք պատերազմներ չի սկսում իդեալիզմի  ​​պատճառներով, դրա հետևում միշտ կան տնտեսական պատճառներ:
 
Այո, կան բազմաթիվ գործոններ, բայց տնտեսական շահերը միշտ և ամենուր գերակշռում են: 1987 թվականին Հայաստանը տարածքային պահանջներ ներկայացրեց մեր դեմ որոշակի պատճառով: Դրա հետևում կանգնած ուղեղային կենտրոնները հիանալի հասկանում էին, որ ԽՍՀՄ փլուզումը միայն ժամանակի հարց է, և առկա տնտեսական  բազայով  Հայաստանը պարզապես չէր կարող գոյատևել: Իսկ Ադրբեջանի Ղարաբաղի տարածաշրջանը բերրի հող է, զարգացած գյուղատնտեսություն և ջրի աղբյուրներ: Եվ այդ պատճառով էլ Հայաստանը որոշեց ընդարձակվել, բայց սխալ հաշվարկեց: Որովհետև մենք միշտ գալիս ենք այն բանի համար, ինչը իրավացիորեն մերն է: Իսկ ինչ վերաբերում է «արա, այս անիծյալ թուրքերը այստեղ ամեն ինչ կգնեն» թեզին, ևս մեկ անգամ՝ վիրավորվեք, թե ոչ, բայց գրականությունը պերճախոս բան է...
 
Հիշո՞ւմ եք Ստրուգացկի եղբայրներին, «Դժվար է Աստված լինելը» և գլխավոր հերոս Դոն Ռումատայի և թագի պաշտպանության նախարար Դոն Ռեբայի միջև հրաշալի երկխոսությունը: Դոն Ռեբան հարցնում է Ռումատային. «Հարուստ ե՞ք», որին Ռումատան պատասխանում է. «Ես կարող էի գնել ամբողջ Արկանարը, բայց աղբանոցները ինձ չեն հետաքրքրում»... Մի փոքր կոպիտ է, համաձայն եմ, բայց չես կարող բառերը դուրս նետել երգից, և չես կարող դրանք ջնջել գրքից, այնպես որ դուք բացարձակապես չպետք է անհանգստանաք: