Մոսկվան՝ ընդդեմ Հարավային Կովկասում խաղաղությանը Բոլորին չէ, որ դուր է գալիս փոփոխությունների քամին

Դոնալդ Թրամփի մասնակցությամբ Վաշինգտոնում Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների վերջերս կայացած հանդիպման արդյունքները բավականին սպասելի դժգոհություն առաջացրին այնպիսի տարածաշրջանային խաղացողների մոտ, ինչպիսիք են Ռուսաստանը և Իրանը: Այսպես, մեկնաբանելով Իլհամ Ալիևի, Նիկոլ Փաշինյանի և Դոնալդ Թրամփի կողմից ստորագրված համատեղ հռչակագիրը և երկու երկրների արտաքին գործերի նախարարների կողմից «Ադրբեջանի Հանրապետության և Հայաստանի Հանրապետության միջև խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին համաձայնագրի» տեքստի նախաստորագրումը, Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան ասել է, որ Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների հանդիպումը Միացյալ Նահանգներում արժանի է դրական գնահատականի: Սակայն, նա նաև չմոռացավ մեղրի մեջ ավելացնել մի գդալ կուպր՝ նշելով, որ մինչև վերջերս Բաքուն և Երևանը պնդում էին, որ նախընտրում են երկխոսություն վարել անմիջականորեն՝ առանց արտաքին օգնության:

Կասկած չկա, որ ռուսական կողմի բացասական վերաբերմունքը հիմնականում պայմանավորված է Մոսկվայի մտահոգություններով՝ կապված Հարավային Կովկասի երկու պետությունների՝ Միացյալ Նահանգների հետ մերձեցման հետ: Ռուսաստանը, որը ավանդաբար համարել է Երևանը իր տարածաշրջանային ֆորպոստը, վախենում է վերջնականապես կորցնել իր դիրքերը Հայաստանում: Այս պատճառով զարմանալի չէ, որ Վաշինգտոնի եռակողմ գագաթնաժողովը Կրեմլում հստակ գնահատվեց որպես հարված ռուսական շահերին։ Բացի այդ, Ռուսաստանի Դաշնությունը չափազանց դժգոհ է այն փաստից, որ հայ-ադրբեջանական բանակցային գործընթացում իր միջնորդական առաքելությունը խլվել է Միացյալ Նահանգների կողմից։ Դրա համար էլ ռուսական կողմից պարբերաբար հիշեցնում են, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կարգավորումը սկսվել է Ռուսաստանի օգնությամբ և կենտրոնական դերակատարմամբ։ Եվ Մոսկվան այս ուղերձն ուղղում է ոչ միայն Բաքվին և Երևանին, այլ նաև Արևմուտքին։

Այս համատեքստում ուշադրության է արժանի մեկ այլ կարևոր նյուանս։ Վաշինգտոնյան հանդիպումից հետո Ռուսաստանի Դաշնությունը, որպես Հայաստանի և Ադրբեջանի վրա ազդելու քաղաքական գործիք, հիշեցրեց տարածաշրջանային խաղացողների՝ Իրանի և Թուրքիայի գործոնի մասին, որոնք, Կրեմլի կարծիքով, անմիջականորեն կապված են Հարավային Կովկասում տեղի ունեցող գործընթացների հետ։

«Հարավային Կովկասի խնդիրների լուծման լավագույն տարբերակը տարածաշրջանի երկրների կողմից մշակված լուծումների որոնումն ու հետագա իրականացումն է՝ իրենց անմիջական հարևանների՝ Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի աջակցությամբ։ Արտատարածաշրջանային խաղացողների ներգրավումը պետք է նպաստի խաղաղության օրակարգի ամրապնդմանը և չստեղծի լրացուցիչ դժվարություններ և բաժանարար գծեր։ Մենք կցանկանայինք խուսափել Մերձավոր Արևելքում հակամարտությունների լուծման գործում Արևմուտքի օգնության տխուր փորձից։ Հարավային Կովկասի օրինակներից է ԵՄ դիտորդական առաքելության ներկայությունը Հայաստանում, որի գործունեությունը մշտապես նյարդայնացնում է տարածաշրջանային մյուս խաղացողներին», - նշել է Մարիա Զախարովան։

Ակնհայտ է, որ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարության ներկայացուցչի այս հայտարարությունը նպատակ ունի գրավել Թուրքիայի և Իրանի ուշադրությունը։ Սակայն այստեղ կարևոր է նշել, որ այս երկու պետությունների դիրքորոշումները հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման վերաբերյալ հեռու են նույնական լինելուց, եթե չասենք՝ արմատապես հակառակ։ Այսպես, Թուրքիան լիովին և ամբողջությամբ աջակցում է Ադրբեջանին, կողմ է Զանգեզուրի միջանցքի բացմանը և Բաքվի ու Երևանի միջև հարաբերությունների հնարավորինս շուտ կարգավորմանը՝ անկախ նրանից, թե որտեղ կստորագրվի խաղաղության պայմանագիրը։

Մինչդեռ, նման հեռանկարը հակասում է Թեհրանի շահերին։ Օրինակ՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետության նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանը նախօրեին հայտարարեց, որ Իրանը աջակցում է Զանգեզուրի միջանցքի իրականացմանը, եթե այն չի խախտում տարածաշրջանի պետությունների տարածքային ամբողջականությունը, միաժամանակ մտահոգություն հայտնելով դրա կառուցմանը ամերիկյան ընկերությունների մասնակցության կապակցությամբ։ Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի քաղաքական ղեկավարի տեղակալ, գեներալ Սարդար Ջաուանիի կոշտ հայտարարությունները Վաշինգտոնում կայացած հանդիպման վերաբերյալ, նույնպես բավականին ուշագրավ են։

«Ակնհայտ է, որ Իրանը, Ռուսաստանը և Հնդկաստանը չեն լռելու այս կործանարար իրադարձության առջև։ Ե՛վ Ադրբեջանը, և՛ Հայաստանը որոշակի իմաստով համարվում են Ռուսաստանի անվտանգության սահմաններ, և, համապատասխանաբար, ռուսները երբեք չեն հանդուրժի ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ներկայությունը որևէ ձևով և որևէ անվան տակ իրենց անվտանգության սահմաններում», - հայտարարել է նա։

Սակայն Մոսկվան և Թեհրանը հաշվի չեն առնում մեկ շատ կարևոր գործոն. Իրանն ու Հնդկաստանը երբեք չեն եղել կարգավորման գործընթացի մասնակիցներ, իսկ Ռուսաստանի Դաշնությունն արդեն ամբողջությամբ կորցրել է իր միջնորդական ֆունկցիան։

Ավելին, Հայաստանը և Ադրբեջանը դեռևս 2025 թվականի մարտին հայտարարեցին, որ վերջապես համաձայնեցրել են խաղաղության պայմանագրի տեքստը և պատրաստ են ստորագրել այն։ Երևանը միայն պետք է կատարեր Բաքվի արդարացված պահանջները՝ պաշտոնական համաձայնություն տալ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարմանը և փոփոխություններ մտցնել սահմանադրության մեջ՝ Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջները բացառելու համար։ Եվ, ինչպես ցույց տվեցին Վաշինգտոնում եռակողմ հանդիպման արդյունքները, ադրբեջանական կողմի օրինական դիրքորոշումը ուժեղ աջակցություն ստացավ ամերիկյան բանակցային «տրեկոմ»: Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղության համաձայնագրի նախաստորագրումը ապահովեց այն փաստը, որ Երևանը կկատարի անհրաժեշտ փոփոխությունները երկրի Հիմնական օրենքում։

Ինչպես նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարեց վերջերս ադրբեջանական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում, ՀՀ Սահմանադրության փոփոխություններից հետո խաղաղության համաձայնագիրը կարող է ստորագրվել ցանկացած պահի։

«... Եթե Ադրբեջանն ու Հայաստանը նախաստորագրել են խաղաղության համաձայնագիրը, ապա դրա պաշտոնական ստորագրումը չպետք է ձգձգվի», - ասաց նա։

Եվ այս խոսքերով ադրբեջանական պետության ղեկավարը ամփոփեց Վաշինգտոնում կայացած հանդիպման տրամաբանական և անվիճելի արդյունքը։