Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ ադրբեջանական ժողովրդի արյան վրա Սեւ հունվարը Թեյմուր Աթաեւի ուշադրության կենտրոնում

1990 թվականի հոկտեմբերի 15-ին հայտնի դարձավ՝ այն ժամանակվա ԽՍՀՄ-ի նախագահ Միխայիլ Գորբաչովին Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ շնորհելու մասին։ Նորվեգիայի Նոբելյան կոմիտեն այս որոշումը հիմնավորել է՝ դափնեկրի առաջատար դերով «խաղաղության գործընթացում, որն այսօր բնութագրում է միջազգային հանրության կյանքի կարևոր բաղադրիչ մասը», ինչը «չնայած գաղափարական, կրոնական, պատմական և մշակութային տարբերությունների» նոր հնարավորություններ է բացում մարդկության հրատապ խնդիրների լուծման համար։ Հետաքրքիր է, այս հիմնավորման հեղինակները կկարողանայի՞ն ասվածը այսօր հաստատել, երբ ամենուր թափվում է անմեղների արյունը, ներառյալ երկրի երեսից ամբողջ քաղաքների ջնջումը, չնայելով դրանցում երեխաների առկայությունը, որի համատեքստում հստակորեն տեսանելի են միջքաղաքակրթական բախումների տարրերը: Սակայն բանը նույնիսկ դրանում չէ։  Մենք այս պահի վրա ուշադրություն դարձրինք միանգամայն այլ պատճառով։ Բայց մինչ այն բացահայտելը, անդրադառնանք ևս մեկ կետին։
 
Մրցանակը ստանալուց մի քանի տարի անց, Գորբաչովը խոստովանել է, որ ԽՍՀՄ-ում իրեն տրված մրցանակի գնահատականը «հեռու էր քաղաքակիրթ և արժանի լինելուց»։ Որի պատճառը նա անվանեց այն փաստը, որ ժամանակին «Պաստեռնակին և Սոլժենիցինին գրականության մրցանակների շնորհելը տեղի էր ունենում այնպիսի հանգամանքներում, որոնք առաջին պլան էին մղում նրանց այլախոհությունը և մեր մոտ գնահատվում էր որպես հակասովետական սադրանք», ինչի հետ կապված «լրջորեն ընկալվում էին, ընդ որում միայն ակադեմիական շրջանակներում, միայն ճշգրիտ եւ բնական գիտությունների բնագավառում ձեռքբերումների համար մրցանակները»։
 
Սակայն Գորբաչովը դես ու դեն էր վազվզում ու շուռումուռ էր գալիս՝ նպատակադրվելով թաքցնել այն ժամանակվա ԽՍՀՄ-ի բնակչության կողմից՝ նրան Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ շնորհելու փաստը «արժանի» կերպով չընկալելու առումով պատմական ճշմարտությունը։ Եվ Պաստեռնակի ու Սոլժենիցինի անձերը սրա հետ չնչին կապ չունեին։ Փաստն այն է, որ այս լուրջ մրցանակը ստացվել էր Գորբաչովի արյունոտ (առանց չակերտների) ձեռքերով։ Այդ նույն պատճառով էլ անհնար է չնչին անգամ համաձայնվել նաև այդ ժամանակահատվածի Նոբելյան կոմիտեի կողմից Գորբաչովի գործունեության գնահատականի հետ, որն իր մամուլի հաղորդագրությունում օգտագործել է արտահայտություններ՝ «խաղաղ գործընթացի» և իբր խորը մոլորակային խնդիրները  մշակութային և կրոնական տարբերությունները գրեթե ջնջելու ճանապարհով կարգավորելու հեռանկարների մասին։
 
Եկեք ևս մեկ կարճ էքսկուրս կատարենք, ընդհանուր առմամբ, նորագույն պատմության մեջ: Որպես Նոբելյան մրցանակակիր իր դասախոսության սկզբում (Օսլո, 5 հունիսի, 1991 թ.) Գորբաչովը խոսել է իր հուզմունքի մասին, քանի որ «այդ մրցանակին արժանանալու առիթով իրենց խոսքերով մարդկությանն են դիմել՝ բարոյականությունը քաղաքականության հետ միավորելու պայքարում իրենց խիզախությամբ փառաբանած նշանավոր մարդիկ»։ Ինչի կապակցությամբ նա կոչ է արել «մտածել պարզ և հստակ թվացող հարցի վրա. իսկ ի՞նչ է խաղաղությունը»։ Իդեալական խաղաղությունն էլ սահմանելով որպես «բռնության բացակայություն»՝ Գորբաչովը հայտարարել է, որ իրեն Նոբելյան մրցանակ շնորհելու մեջ «նա տեսել է պերեստրոյկայի խնդիրների խաղաղ միջոցներով իրականացնելու նվիրվածության ճանաչում»։ Հետաքրքիր է, արդյոք Գորբաչովն ինքը հավատու՞մ էր իր ասածին 1990 թվականի հունվարին նրա կողմից ձեռնարկված բռնության վակխանալիայի լույսի ներքո, որը նրա հրամանով խորհրդային բանակը արեց դեռևս խորհրդային Բաքվում: Ոչ, իհարկե, քանի որ հիանալի գիտակցում էր, թե ինչ է տեղի ունեցել այն ժամանակ Ադրբեջանում։ Բայց արդեն այդ փուլում նա հետապնդում էր իրեն տրամադրված բարիքը քողարկել Բաքվի արյունալի անօրինականության ֆոնին, որը հանգեցրեց ադրբեջանական ժողովրդի անմեղ ներկայացուցիչների զոհվելուն, որոնց թվում ադրբեջանցիների հետ միասին կային հրեաներ, ռուսներ, թաթարներ, լեզգիներ։ Ուստի, առանց խղճի խայթի, Գորբաչովը խոսում էր «խաղաղ պերեստրոյկայի» մասին։ Նույն կերպ վարվեցին նաև Նոբելյան կոմիտեի ներկայացուցիչները, ովքեր ոչ մի խղճի խայթ չզգացին՝ Ադրբեջանի անմեղ բնակիչների արյունով արատավորված քաղաքական գործիչին ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ մրցանակ շնորհելու մեջ։
 
Սկիզբ
 
Դե իսկ հիմա, վերը նշված ենթադրությունները հաստատելու համար հիշենք քսաներորդ դարի վերջին քառորդը։
 
Ստավրոպոլի հայկական մաֆիայի կողմից դաստիարակված Գորբաչովը սրտի բոլոր թելերով ատում էր Ադրբեջանը և ամեն ադրբեջանականը։ Իր կողմից 1995-ին հրատարակված «Կյանք և բարեփոխումներ» գրքում նա չի թաքցնում, թե ինչպես Բրեժնևի մահվանից հետո 1982-ին ԽՄԿԿ Կենտկոմի նոյեմբերյան պլենումում, նա նոր գլխավոր քարտուղար Յուրի Անդրոպովին հարցրել է՝ Հեյդար Ալիևին քաղբյուրոյի նոր անդամ ընտրվելու պատճառների մասին։ Ռուս լրագրող Ալեքսանդր Տրուշինը գրում է, որ «Հ. Ալիևին տեսնելու  ժամանկ Մ.Գորբաչովը դժվարությամբ էր զսպում իր գրգռվածությունը»։ Եվ 1985 թվականին հենց որ նա ստանձնեց ԽՄԿԿ Կենտկոմի գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը, քաղբյուրոյի անդամ Հ. Ալիևի, որպես տասնչորս նախարարությունները (ողջ տրանսպորտը և սոցիալական ոլորտը) վերահսկող ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի առաջին փոխնախագահի վրա «տհաճությունների տարափ տեղաց»։ Գորբաչովը, «դիտավորյալ, անճոռնի էր արտասանում հանրապետության անունը, նրա մոտ ստացվում էր «Ազեբաժանի» նման մի բան։ Երբ Հ. Ալիևը հայտնվեց հիվանդանոցում՝ սրտի զանգվածային ինֆարկտով, նա շարունակեց «հանդիպումներ անցկացնել հենց հիվանդասենյակում։ Իզուր։ Այնտեղ էլ, հիվանդանոցում, ստիպված եղավ գրել հրաժարականի դիմումը»։
 
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հիշում է, որ այդ նույն օրերին «ՄՄՀՊԻ-ի ղեկավարությունն ինձ տեղեկացրեց. Հեյդար Ալիևի որդին քաղաքական դրդապատճառներով չի կարող դասավանդել այս համալսարանում»։ Անմիջապես հետո, ինչպես բացահայտում է պետության ղեկավարը, «օգտվելով մեծ առաջնորդ Հեյդար Ալիևի հրաժարականից,  խորհրդային կառավարությունում հայ ազգայնականներն ու նրանց հովանավորները անմիջապես գործի անցան։ 1987 թվականի նոյեմբերին՝ Հեյդար Ալիևի բոլոր պաշտոններից հեռացվելուց երկու շաբաթ անց, հայ ազգայնականները գլուխ բարձրացրին։ Սովետական իշխանությունը հրահրեց նրանց, և ինչպես Ղարաբաղում, այնպես  էլ այն ժամանակվա Հայաստանի Հանրապետությունում սկսվեցին հերթական հանցագործություններ մեր ժողովրդի դեմ։ Ադրբեջանցիներին արտաքսեցին իրենց պատմական տարածաշրջանից՝ Արևմտյան Ադրբեջանից, և մենք լավ գիտենք այս պատմությունը, հիշում ենք այն»։
 
1990 թվականի հունվարի 20-ի ողբերգությունը
 
Դե, հետո Գորբաչովը և նրա նմանները սկսեցին ջանքեր գործադրել Ադրբեջանում զարգացում ստացած ազգային-ազատագրական շարժումը ճնշելու համար՝ նպատակին հասնելու համար տարբեր քայլեր կիրառելով։ Որի ապոթեոզը դարձավ 1990 թվականի Հունվարի 20-ի ողբերգությունը։
 
Հիշեցնենք, որ հունվարի 19-ին ժամը 19.27-ին ադրբեջանական հեռուստատեսությունում պայթյունի հետևանքով Ադրբեջանը փաստացի անջատվել էր աշխարհից։ Խորհրդային «Վահան» հասարակական կազմակերպության անկախ ռազմական փորձագետները, 1990-ի հուլիսին կատարված այդ իրադարձությունների մանրակրկիտ հետաքննության հիման վրա պարզեցին, որ «ռադիոհեռուստատեսության կենտրոնի էներգաբլոկը պայթեցվել է խորհրդային բանակի հատուկ խմբի կամ ԽՍՀՄ ԿԳԲ-ի կողմից»:
 
Համազգային առաջնորդ Հեյդար Ալիևը հիշեց, որ 1990 թվականի հունվարի 19-ին «Գորբաչովն անսպասելիորեն զանգահարել է իրեն։ Երեք տարի շարունակ նա մերժում էր ինձ ընդունելու և լսելու իմ համառ խնդրանքները։ Եվ ոչ թե անձնական հարցերով, ինձ մտահոգում էի Ղարաբաղում իրադարձությունները»։ Սակայն «նախկին «ընկերը» չընդունեց»։ Եվ հանկարծ՝ զանգ։ «Բաքվում վատ է, ինչ-որ բան պետք է անել Ադրբեջանի հետ, գիտեք նրա հուզված կլորացված լեզուն։ Ահա ես էլ այդպես էլ չհասկացա. վատ է, որովհետև ես եմ մեղավոր, թե՞ նա օգնություն է խնդրում: Իսկ հետո խոսակցությունը սրվեց, մանրամասները չեմ ուզում բացահայտել, բայց մենք նորից ծանր բաժանվեցինք։ Գլխավորն այն է, որ ես չէի կարող պատկերացնել, որ նա ինձ զանգահարեց՝ արդեն Բաքու զորք ուղարկելու որոշում կայացնելուց հետո»:
 
Ինչպես բացահայտվում է այդ նույն «Վահան»-ի փորձագետների կողմից. «զորքերի մուտքը Բաքու սկսվել է հունվարի 20-ի ժամը 00-ին, ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահության 1990 թվականի հունվարի 19-ի կարգադրության համաձայն։ Բայց Բաքվում արտակարգ դրության մասին առաջին անգամ բնակչությունը իմացավ ռադիոյով և թռուցիկներից, որոնք ուղղաթիռներից սկսեցին նետվել միայն հունվարի 20-ի առավոտյան ժամը 5.30-ին, երբ քաղաքը գրաված էր զորքերի կողմից և արյուն էր թափվել»:
 
Ինչպես նկարագրում է կինոռեժիսոր Ստանիսլավ Գովորուխինը, ով պարզվեց, որ խորհրդային մտավորականության գրեթե միակ ներկայացուցիչն էր, ով Բաքու էր եկել թեժ հետքերով (Ռամիզ Ֆաթալիևի խնդրանքով), «խորհրդային բանակը մտավ խորհրդային քաղաք՝ որպես զավթիչների բանակ. գիշերվա  քողի տակ, տանկերով և զրահատեխնիկայով, իր համար ճանապարհը մաքրելով կրակով և սրով»: «Ես տեսա կրակահերթերով գնդակոծված բազմաթիվ պատշգամբներ, փամփուշտներով փորփորված տներ,- շարունակում է Ս. Գովորուխինը,- ինչպես կարելի է, չէ որ դրանց հետևում՝ մարդիկ կան»: Շատերը «զոհվեցին իրենց բնակարաններում, իրենց տների պատշգամբներում։ Ավելի քիչ զոհեր կլինեին, եթե մարդիկ համոզված չլինեին, որ բանակը, իրենց բանակը չի կրակի իր քաղաքացիների վրա»։
 
1990 թվականի հունվարի 30-ի «Կոմսոմոլսկայա պրավդա» թերթը արձանագրել է, որ «դիահերձարանում տեղեր չլինելու պատճառով սեղանների վրա բաց աչքերով փայտյացող դիակները նետվել էին հատակին ով ինչով եղել է, կավով և արյունով ներկված» Սանիտարը «լաց լինելով, պոկում էր նրանց վերնաշապիկները, որպեսզի Կոստյային ավելի հարմար լինի լուսանկարել գնդացիրների կրակահերթի կոկիկ սիսեռահատիկները։ Ամենից հաճախ մուտքի անցքերը կողոսկրերի վրա էին, բայց մեկը սպանվել էր դուրս թափվող աչքի կրակոցից, մյուսի մոտ, ըստ երևույթին, տանկը պոկել էր գանգի կեսը: Կոստյան նկարում էր կարճ դագաղում տասներեք-տասնչորս տարեկան տղայի դիակը»։
 
Դողի մեջ են գցում նաև այս տողերը. «Հունվարի 20-ի գիշերը, երբ զորքեր մտցրին Բաքու, զոհվեց իմ որդի Ալեքսանդր Մարկևկան։ Նա աշխատում էր որպես շտապօգնության բժիշկ։ Եկավ վիրավորին այցելելու կանչ, ուղարկեցին Սաշային։ Նա տեղ չհասավ։ Ո՞վ կրակեց շտապօգնության մեքենայի վրա։ Վարորդը, իր կողքին տեսնելով արյունահոսող բժշկի, ընկել է շոկային վիճակի մեջ։ Շուտով նա հիվանդացավ ու մահացավ, այդպես էլ ոչինչ չպատմելով»։
 
Այսպես է իրականացվել Բաքվում Գորբաչովի կողմից վավերացված անմարդկային կամայականությունը։ «Վահանի» փորձագիտական գնահատականի համաձայն՝ «ԽՍՀՄ զինված ուժերը Բաքվում օգտագործվել են ոչ թե արտաքին ագրեսիայից պաշտպանվելու, այլ սեփական ժողովրդի դեմ։ Այս պատժիչ գործողությունը իրենից ներկայացնում է նախապես կազմակերպված անմեղ մարդկանց  ջարդ, որն իրականացվում է միջազգային իրավունքով արգելված պատերազմի միջոցների կիրառմամբ»։
 
Մոսկվան բռնության այս ողջ վակխանալիան փորձեց հիմնավորել անհրաժեշտ պաշտպանական միջոցներով՝ Ադրբեջանում գրեթե «Իսլամական պետության» ստեղծումը կանխելու համար։ Որին ի պատասխան՝ Անդրկովկասի (այժմ՝ Կովկասի) մահմեդականների հոգևոր վարչության նախագահ Ալլահշուքյուր Փաշազադեն Գորբաչովին անմիջականորեն հայտարարեց, որ «չի կարող լինել ոչ մի արդարացում Ձեր, որպես պետության ղեկավարի կողմից հավանություն տված արյունալի կոտորածի, հրեշավոր հանցագործությանը։ Ադրբեջանական ժողովուրդը վրդովմունքով և արհամարհանքով մերժում է իր հասցեին առաջադրված սադրիչ մեղադրանքները, որոնք իբր հիմք են հանդիսացել զորքերի տեղակայման համար, որոնցից մեկը՝ այսպես կոչված «իսլամական գործոնն է», որը ներկայացվում է որպես Խորհրդային պետության գոյությանը սպառնալիք։ Միայն խայտառակության է արժանի իր բանակը սեփական քաղաքացիներին մարդասպանի վերացրած երկիրը։ Բաքվում կրակոցները՝ դրանք կրակոցներ են կենդանի մարդկանց սրտերում։ Պատժիչ զորքեր մտցնելով Բաքու, որտեղ նրանք իրենց պահում են օկուպանտների պես՝ դուք վարկաբեկեցիք խորհրդային իշխանություններին՝ հաստատելով, որ նրան անհայտ ու խորթ են այնպիսի հասկացությունները, ինչպիսիք են ժողովուրդների ինքնիշխանությունը և արժանապատվությունը: Դուք ամբողջությամբ վարկաբեկեցիք ձեզ որպես քաղաքական գործչի՝ ապացուցելով ձեր անընդունակությունը որպես պետության ղեկավարի։ Դուք հավանություն տվեցիք ժողովրդի սպանությանը»։
 
Համազգային առաջնորդի գործոնը
 
Արդեն 1990 թվականի հունվարի 21-ին համազգային առաջնորդ Հեյդար Ալիևն իր ընտանիքի հետ եկավ Մոսկվայում Ադրբեջանի մշտական ներկայացուցչություն, որտեղ իր ելույթում Կրեմլի հակաադրբեջանական քայլերը որակեց որպես «հակաիրավական, ժողովրդավարությանը խորթ գործողություններ, որոնք լիովին հակասում են հումանիզմի սկզբունքներին և խորհրդային երկրում իրավական պետության կառուցելուն»։ Ինչպես ընդգծել է Հեյդար Ալիևը, եթե Ղարաբաղում անօրինական գործողությունների սկզբի  ժամանակ ձեռնարկվեին անհրաժեշտ միջոցներ, առաջին հերթին երկրի բարձրագույն կուսակցական քաղաքական ղեկավարության կողմից, ապա այսօր մենք չէինք նկատի լարվածության սրում և այն ռազմական գործողություն, որը ձեռնարկվեց 1990 թվականի հունվարի 19-ի լույս 20-ի գիշերը, ինչը հանգեցրել է մարդկային զոհերի։ «Քաղաքականապես սխալ» անվանելով այն մարդկանց պահվածքը, ովքեր որոշել են խորհրդային բանակի և ԽՍՀՄ ՆԳՆ զորքերի մեծ քանակություն ուղարկել Ադրբեջան՝ Հեյդար Ալիևը հայտարարեց, որ «ողբերգության բոլոր մասնակիցները պետք է պատժվեն»։
 
Համազգային առաջնորդի ելույթը զգալի դեր խաղաց։ Ադրբեջանական ժողովրդի ոգին չկոտրվեց, ինչպես 1990 թվականի հունվարյան ողբերգական օրերին արձանագրել էր այն ժամանակվա «Խորհրդային Միություն» ամսագրի ֆոտոլրագրող Վլադիմիր Մաշատինը։ 2020 թվականի հունվարին Facebook-ի իր էջում կիսվելով ողբերգության իր սեփական լուսանկարներով՝ նա կատարեց իրադարձությունների հետևյալ մեկնաբանություն. «Փլուզվող խորհրդային կայսրությունը իր վերջին հանցագործությունը կատարեց հատուկ դաժանությամբ։ 1990 թվականի հունվարի 19-ի լույս 20-ի գիշերը խորհրդային բանակը սկսեց Բաքվի գրոհում։ Խորհրդային զորքերի միջամտության դեմ բողոքող քաղաքացիական բնակչությունը դաժանորեն գնդակոծվել է բոլոր տեսակի զենքերից։ 1990 թվականի հունվարի 22-ին մեկ միլիոն բաքվեցիներ դուրս եկան Լենինի հրապարակ՝ վերջին ճանապարհ ուղեկցելու իրի երկրի՝ իր խորհրդային բանակի կողմից գնդակահարված իրենց համաքաղաքացիներին։ Բաքվի բնակիչները և ողջ Ադրբեջանի քաղաքացիները հրաժեշտի ցույցի դուրս եկան այս հրապարակի շրջակայքի տների տանիքներին խորհրդային օկուպանտների ինքնաձիգերի փողի և Բաքվի ծովածոցը գրաված ռազմանավերի հրանոթների տակ։ Երբ միլիոնավոր քաղաքացիներ դուրս են գալիս հրապարակներ, բոլոր իշխանավորները մի փոքր գունատվում են»։
 

Դե իսկ 1990 թվականի հուլիսին Հեյդար Ալիևը Մոսկվայից վերադառնում է Ադրբեջան։ Դրանով հանդերձ նա բացահայտում է, որ «Ինձ թույլ չեն տվել ապրել Բաքվում» և «ես գնացի Նախչըվան»։ 1990 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանում կայացած խորհրդարանական ընտրություններում Հեյդար Ալիևն ընտրվում է պատգամավոր և շուտով դառնում է Նախչըվանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության խորհրդարանի նախագահ։ 1990 թվականի նոյեմբերի 21-ին արդեն Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության (ՆԻՀ) Գերագույն Մեջլիսը (ԳՄ) քաղաքական գնահատական է տվել Բաքվի հունվարյան ողբերգությանը։ Ինչպես նշվում է բանաձևում, «խորհրդային բանակի հատուկ նշանակության պատժիչ ջոկատները, ռազմածովային և ներքին զորքերի ստորաբաժանումները օկուպացրին Բաքուն և, չլսված վայրագություններ կատարեցին խաղաղ բնակչության դեմ, իրականացրեցին զինված ագրեսիա», դրանով իսկ կատարելով «բացահայտ ոտնձգություն՝ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի ինքնիշխան իրավունքի դեմ»: Որից հետո անուն առ անուն անվանվեցին «անմեղ մարդկանց, այդ թվում նաև  երեխաների, ծերերի և կանանց սպանության մեջ բոլոր մեղավորների անունները՝ սկսած Գորբաչովից։ ՆԻՀ ԳՄ-ն տեղի ունեցածը գնահատեց որպես «օկուպացիոն քաղաքականություն և հստակ մտածված ռազմական ագրեսիա»՝ որոշելով «ամեն տարվա հունվարի 20-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում նշել որպես Համազգային սգո օր»։
 
Հեյդար Ալիևը արձանագրել է «Խորհրդային Միության քաղաքական ղեկավարության մեծ մեղքը» և անձամբ Գորբաչովի, ումից ելնում էին «բռնապետական հակումներ»։ Հեյդար Ալիևի խոսքով, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ԽՍՀՄ-ում «նման մասշտաբի արյունալի ջարդ չի եղել։ Եվ դա արեց խորհրդային բանակը»: Իսկ երբ համազգային առաջնորդն արդեն պետության ղեկավարն էր, երկրի Միլլի Մեջլիսի 1994-ի բանաձևը, որպես «խորհրդային զինված ուժերը Բաքու մտցնելու» նպատակ է ներկայացրել՝ «Ադրբեջանում աճող ազգային-ազատագրական շարժման ճնշումը; Ժողովրդավարական, ինքնիշխան պետություն ստեղծելու ուղին բռնած ժողովրդի հավատի ու կամքի կոտրելը; ազգային արժանապատվության նվաստացումը; Այս ուղու վրա ոտք դրած ցանկացած ժողովրդին խորհրդային ռազմական մեքենայի հզորության ցուցադրումը»։ Ինչը հանգեցրեց «ադրբեջանական ժողովրդի դեմ տոտալիտար կոմունիստական ռեժիմի զինված ագրեսիայի և հանցագործության միջոցով» ճշմարտության և արդարության պաշտպանության համար փողոց դուրս եկած «անզեն մարդկանց անխնա ոչնչացմանը»։
 
Եվ կրկին Գորբաչովին Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ շնորհելու մասին
 
Հավանաբար, նրանցից շատերը, ովքեր կարդացել են վերը նշված փաստաթղթային ապացույցները, ավելի մեծ վրդովմունքով կընկալեն այն փաստը, որ Գորբաչովը արժանացել է 1990 թվականին ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ Նոբելյան մրցանակի: Եվ չէ որ իրոք, աղաղակող փաստ է, եթե չասել՝ ծաղրանքային՝ Գորբաչովի անձնական հրամանով սարսափելի արյունոտ ջարդը վերապրած ադրբեջանական ժողովրդի զգացմունքների հանդեպ։
 
Թեև, ցավոք, այս մարդուն Արևմուտքում որպես ինչ-որ «խաղաղության աղավնի» ներկայացնելը, թերևս, և ոչ բոլորովին պետք է զարմացնի։ Չէ որ այս որոշումը անխոնջորեն ծափահարեցին աշխարհին  աներևակայելի լուսավոր և բարոյապես մաքուր ներկայացվող քաղաքական առաջնորդներ, ովքեր մինչ օրս տարբեր շրջանակներում համարվում են ժողովրդավարական նորմերի և մարդու իրավունքների համընդհանուր պահպանման «իսկական ջատագովներ»: Օրինակ, ԱՄՆ-ի նախագահ ավագ Ջորջ Բուշը փաստորեն արդարացված համարեց խորհրդային զորքերի պատժիչ մուտքը Բաքու՝ Բաքվի ողբերգության թեժ հետքերով Սպիտակ տանը թերթերի խմբագիրների հետ հանդիպման ժամանակ՝ հայտարարելով, որ «Գորբաչովը շատ լավ գործեց ծայրահեղ բարդ իրավիճակում։ Կարծում եմ՝ նա հիանալի աշխատանք է կատարել»: Իր հերթին, Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարեթ Թետչերը, պատասխանելով ԽՍՀՄ-ում ազգամիջյան խնդիրների մասին երկրի խորհրդարանում հարցին, աջակցություն հայտնեց խորհրդային ղեկավարության՝ պերեստրոյկայի կուրսին, «չնայած այս ճանապարհին հանդիպող դժվարություններին»:
 
Ահա հենց այսպես. «հիանալի աշխատանք է կատարել»: Եվ ուրիշ ոչ մի կերպ:
 
Իսկ միթե՞ մենք հիմա չենք հանդիսանում Արևմուտքի նման բնույթի արդեն ոչ թե կրկնակի, այլ եռակի ստանդարտների ականատեսներ անկախ Ադրբեջանի նկատմամբ։ Եվ արդյո՞ք արևմտյան քաղաքական առաջնորդները չեն, ովքեր իրենց երկրներն անվանում են «ծաղկած այգիներ», իսկ մնացած աշխարհը «ջունգլիներ», հանդիսանում են միջազգային իրավունքի առաջին խախտողները, միայն խոսքերով պաշտպանելով բոլորի կողմից քաղաքացիների իրավունքների և ազատությունների պահպանումը:
 
Այսպիսով, Գորբաչովը Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր դարձավ ադրբեջանական ժողովրդի արյան վրա։ Բայց նա ի վիճակի չեղավ կասեցնել Ադրբեջանի շարժը դեպի առաջընթաց և զարգացում։ Ի տարբերություն Գորբաչովի նախագահության օրոք մոռացության մատնված ԽՍՀՄ-ի՝ Ադրբեջանը, հաղթահարելով արտաքին ուժերի կողմից արհեստականորեն ստեղծված խոչընդոտները՝ ամրապնդվեց և այսօր վստահորեն շարժվում է դեպի նոր աշխարհաքաղաքական բարձունքներ։