Խաղաղությո՞ւն, թե միրա՞ժ։ Մի քիչ՝ խաղաղ գործընթացի շուրջ իրադարձությունների մասին

Վերջին շաբաթների և օրերի իրադարձությունները այնպիսի տպավորություն են ստեղծում, որ հայ-ադրբեջանական խաղաղ կարգավորման գործընթացում նկատվում են դրական տեղաշարժեր։ Այսպես, նախ ԱՄՆ-ի նախագահ Ջո Բայդենը իր հատուկ ներկայացուցիչ Մայքլ Քարփենթերի միջոցով նախագահ Իլհամ Ալիևին է փոխանցել՝ մինչև տարվա վերջը խաղաղություն կնքելու կոչով նամակ։ Նմանատիպ բնույթի ուղերձ է փոխանցվել նաև Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանին։ Իր վրա ուշադրություն են գրավել Բայդենի խոսքերն այն մասին, որ նրա վարչակազմը պատրաստ է ձեռնարկել «համարձակ նախաձեռնություններ», որոնք կնպաստեն խաղաղության ճանապարհը հարթելուն, և որոնց մասին, ինչպես նաև հետևում է նամակից՝ Ալիևին պետք է տեղեկացնի Քարփենթերը։ Դրանից հետո մենք ականատես եղանք ղեկավարների գլխավորությամբ Ադրբեջանի և Հայաստանի պատվիրակությունների՝ Կազանում մեկուկես ժամ տևած հանդիպմանը։
 
Օրերս Երևանում Ֆրանսիայի դեսպան, հայտնի Դեկոտինին հայկական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում իրեն թույլ է տվել հայտարարել, որ, իբր, «Ադրբեջանը պարզապես պարտավոր է Հայաստանի հետ խաղաղություն ստորագրել մինչև COP29-ը»։
 
Իսկ արդեն նախօրեին Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը, ելույթ ունենալով խորհրդարանում երկրի բյուջեի նախագծի քննարկմանը, արել է մի շարք ուշագրավ հայտարարություններ։ Այսպես, խոսելով Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների նորմալացման մասին՝ Արարատ Միրզոյանը նշել է, որ 2024 թվականին այդ ուղղությամբ ձեռք է բերվել շատ շոշափելի արդյունք՝ առաջին հերթին միջպետական սահմանի սահմանազատման ուղղությամբ։ Սա, այսպես ասած, հայտնի փաստ է։ Սակայն Միրզոյանը դրանով չի սահմանափակվել։
 
Մինչ հայ-ադրբեջանական կարգավորման վերաբերյալ Միրզոյանի հայտարարությունների մասին խոսելը շարունակելը՝ մեջբերենք նրա խոսքերը առաջինի հետ ոչ պակաս կապված մեկ այլ հարցի՝ այն է  Թուրքիայի հետ հարաբերությունների վերաբերյալ։
 
«Երկխոսություն է ընթանում երկու երկրների միջև՝ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման, սահմանի բացման, տրանսպորտի և այլ հաղորդակցությունների ապաշրջափակման մասով»,- պարզաբանել է Միրզոյանը։
 
Նրա խոսքով, երկու երկրների փորձագետները սահմանին ենթակառուցվածքների գնահատման ուղղությամբ աշխատանքներ են անցկացրել։ Մոտ ժամանակում ենթակառուցվածքի նմանակերպ գնահատում կանցկացվի Գյումրի-Կարս երկաթուղային հատվածում։ Դրա հետ մեկտեղ, ինչպես նշել է ԱԳՆ ղեկավարը, Անկարան նորմալացումը կապում է հայ-ադրբեջանական գործընթացի հետ։ Երևանը դա համարում է «որոշակի իմաստով ոչ կառուցողական դիրքորոշում», սակայն լավատեսորեն է տրամադրված հարաբերությունների կարգավորման հարցում։ Այսինքն, ի տարբերություն նախորդ հայտարարությունների, այստեղ ավելի քիչ է կատեգորիկությունը Թուրքիայի անզիջում դիրքորոշման վերաբերյալ։
 
Այնուհետև Միրզոյանը արել է՝ Հայաստանի բնակչության լայն շերտերի ընկալման տեսակետից, թեևս, ԱԳՆ ղեկավարի պաշտոնում իր ամենահամարձակ հայտարարությունը. «Ինչ վերաբերում է «հայերի ցեղասպանության» միջազգային ճանաչմանը (չակերտները - խմբ.), ապա, ինչպես կարող եք ենթադրել այն փաստից, որ մեր առաջնահերթությունները թվարկելիս ես չեմ անդրադաձել այս հարցին, սա մեր առաջնահերթ խնդիրը չէ։ Մեր պատմության ողբերգական էջերն ուսումնասիրելու, «հայոց ցեղասպանությունը» հետազոտելու, կամ խնդիրը թիվ 1 առաջնահերթություն դարձնելու հարցը՝ դա միանշանակ Հայաստանի ԱԳՆ-ի օրակարգը չէ»։ Ինչ վերաբերում է առաջնահերթ խնդիրների ցանկին, ապա դա առաջին հերթին վերաբերում է հարաբերությունների կարգավորմանը և Բաքվի հետ խաղաղ պայմանագրի ստորագրմանը, սահմանազատման անցկացմանը և հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը։
 
Այնուհետև Միրզոյանը  նշել է, որ «Ադրբեջանը կիսապաշտոնապես ողջունել է Հայաստանի առաջարկները տարածաշրջանում տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման վերաբերյալ»։ «Մենք  ադրբեջանական կողմին փոխանցել ենք առաջարկներ, որոնք... կիսապաշտոնապես ողջունվել են։ Ես սա ասում եմ, որպեսզի ցույց տամ, որ այստեղ էլ է ձևավորվել որոշակի դրական մթնոլորտ»,- ասել է Միրզոյանը։
 
Նրա խոսքով, մոտ ապագայում Երեւանը կշարունակի ադրբեջանական կողմի հետ աշխատանքը ինչպես հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հարցում, այնպես էլ այլ ոլորտներում, որտեղ այս փուլում հնարավոր կլինի համաձայնություն ձեռք բերել։
 
Եվ, վերջապես, ինչը որ ամենահետաքրքիրն է՝ Հայաստանի ԱԳՆ ղեկավարը լավատեսություն է հայտնել Ադրբեջանի հետ խաղաղ պայմանագրի առնչությամբ։ «Զգուշավոր լավատեսություն կհայտնեմ, որ մոտ ապագայում մեզ կհաջողվի համաձայնություն ձեռք բերել այդ մեկ-երկու ձևակերպումների շուրջ, որից հետո պայմանագիրը պատրաստ կլինի ստորագրման»,- ասել է Միրզոյանը։
 
Հաշվի առնելով Հայաստանի պաշտոնյաների անհետևողական հայտարարությունների նախկին փորձը՝ վաղաժամ եզրակացություններ չենք անի խաղաղ պայմանագրի նախագծի մնացած չլուծված հարցերը լուծելու Երևանի պատրաստակամության մասին։ Դրանով հանդերձ մենք, այնուամենայնիվ, կփորձենք իրադարձությունների վերը նշված հաջորդականությունը դիտարկել՝ նրանց հնարավոր ներքին տրամաբանության պրիզմայով։
 
Այս կապակցությամբ հնարավոր համարենք այն ենթադրությունը, որ Սպիտակ տանը հաջողվել է համոզել Երևանին համաձայնվել խաղաղ պայմանագրում սահմանադրական բարեփոխումներ իրականացնելու մտադրությունը արձանագրելուն։ Ենթադրենք նաև, որ ի պատասխան այդ համաձայնությանը Բաքուն պատրաստակամություն է հայտնել խաղաղ պայմանագիրը ստորագրել  մինչև COP29-ի մեկնարկը։
 
Եվ ահա հայտնվում է ֆրանսիական բազե Դեկոտինին, ով մեր երկրից բառացիորեն պահանջում է խաղաղության պայմանագիր  ստորագրել մինչև կլիմայական գագաթնաժողովը։ Ադրբեջանի վրա ճնշում գործադրելու փորձի տեսանկյունից՝ բացարձակապես անիմաստ քայլ, ինչը նշանակում է, որ դրա տրամաբանությունը պետք է փնտրել այլ հարթաչափում։
 
Այս առումով ծագում է ենթադրություն. իսկ արդյոք չի՞ կարող ամեն ինչ լինել հետևյալ ձևով. Փարիզը իր ամերիկացի գործընկերներից տեղեկանալով, որ կողմերը համաձայնության են եկել բոլոր կետերի շուրջ, և նրանց ոչինչ չի խանգարում փաստաթուղթը ստորագրել մինչև նոյեմբերի 11-ը, փորձում է գործը ներկայացնել այնպես, որ դա իբր Բաքվի վրա իր ճնշումների արդյունքն է, այսպես ասած, լավ դեմք անել վատ խաղի դեպքում և բարձրաձայն շրխկացնել դուռը։
 
Բայց հիմարներ, ինչպես ասում են, չկան։ Վերը նշված ենթադրությունների իրականանալու դեպքում Փարիզի ճիգերը ծիծաղելի կլինեն՝ իր օրենսդրությունը աստվածային տեսքի բերելու Երեւանի համաձայնության ֆոնին։
 
Ամբողջ հարցը նրանում է, թե որքանով են մեր ենթադրությունները մոտ ճշմարտությանը։ Ինչպես ասում են՝ կապրենք՝ կտեսնենք։ Բոլոր ժամկետներն արդեն մոտենում են։