Ադրբեջան - 2025. ինքնիշխանության և միջազգային դիրքերի ամրապնդում Տարվա արդյունքները՝ Թեյմուր Աթաևի հետ

Ավարտվում է 2025 թվականը՝ Սահմանադրության և ինքնիշխանության տարին: Իմ սուբյեկտիվ կարծիքով, արդեն կարելի է ամփոփել Ադրբեջանի համար ոչ լրիվ 365 օրերի որոշակի արդյունքները: Այո, նոր օրացուցային տարվա սկզբին մնում է մեկ շաբաթ, և, իհարկե, նշանակալի իրադարձություններ դեռևս հնարավոր են: Սակայն այդ դեպքում էլ մի շարք նախորդ ասպեկտներ, անկասկած, մնում են կարևորագույն մեր երկրի համար: Հետևաբար, եկեք փորձենք ամիս առ ամիս քննել ճակատագրական նրբերանգները:
 
Սկսենք մարտ ամսին կայացած XII գլոբալ Բաքվի ֆորումից, որի թեման բացատրելու կարիք չունի. «Աշխարհակարգի վերաիմատավորում. մարտահրավերները վերածելով հնարավորությունների»: Աշխարհի համար բացարձակապես անհեռանկարային հունվարյան Դավոս-2025-ից և փետրվայրյան Մյունխենի անվտանգության համաժողովից հետո անցկացված հենց այս ֆորումի շրջանակներում երկրի նախագահ Իլհամ Ալիևը ընդգծեց, որ առաջիկա տարիներին Ադրբեջանի վերականգնվող էներգիայի արտադրության հզորությունը կհավասարվի բրածո վառելիքի վրա հիմնված էլեկտրաէներգիայի արտադրության հզորությանը:
 
Այլ կարևոր հարցերի բարձրացման հետ մեկտեղ, պետության ղեկավարը, հայտարարելով, որ «մենք չենք կարող և չենք մոռանա օկուպացիայի տարիները և հայկական ագրեսիայի կողմից ադրբեջանական ժողովրդին պատճառված տառապանքները», ընդգծեց, որ դրանով հանդերձ անհրաժեշտ է նայել ապագային և  որ Հարավային Կովկասին հարկավոր է խաղաղություն: Այս համատեքստում հատկապես Բաքուն դարձավ խաղաղության գործընթացի նախաձեռնողը՝ հանդես գալով, որպես Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև քննարկվող խաղաղ պայմանագրի նախագծի հեղինակ: (Նախագահ Ալիևի դիտողությունները հետագայում իրենց զարգացումն են ստացել 2025 թվականի օգոստոսին, ինչի մասին մենք կասենք ստորև):
 
Ապրիլը նշանավորվեց Բաքվի և Պեկինի միջև համապարփակ ռազմավարական գործընկերության հաստատմամբ: Ստորագրված հռչակագիրը, փաստագրելով Չինաստանի և Ադրբեջանի կողմից միմյանց որպես առաջնահերթ, հուսալի և փոխշահավետ ռազմավարական գործընկերներ դիտարկելը՝ արձանագրել է կողմերի պատրաստակամությունը՝ դեպի քաղաքական փոխվստահության հետևողականորեն ամրապնդելուն, ի շահ երկու երկրների ժողովուրդների՝ փոխադարձ աջակցությունը ամրապնդելուն և համապարփակ համագործակցությունը զարգացնելուն:
 
Մայիսին, Տիրանայում կայացած Եվրոպական քաղաքական համայնքի 6-րդ գագաթնաժողովում նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ հանդիպման ժամանակ, Եվրոպական խորհրդի նախագահ Անտոնիո Կոստան և Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը Բաքուն անվանեցին կարևոր և հուսալի գործընկեր, որից է կախված Եվրոպայի էներգետիկ կայունությունը: Զրույցի ընթացքում հատկապես ընդգծվել է Բաքվի դերը Միջին միջանցքի զարգացման գործում:
 
Իրադարձություններով հագեցված մայիսը նշանավորվեց նաև ադրբեջանական ժողովրդի համար նշանակալից ամսաթվով՝ մայիսի 28-ին Ազգային անկախության օրով: Այդ օրը Լաչինում բացվեց միջազգային օդանավակայան՝ թվով երրորդը օկուպացիայից ազատագրված շրջաններում: Իրադարձությանը հատուկ երանգ հաղորդեց արարողության շրջանակներում Ադրբեջանի, Թուրքիայի (նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողան) և Պակիստանի (վարչապետ Մոհամմադ Շահբազ Շարիֆ) առաջնորդների երկրորդ եռակողմ գագաթնաժողովի անցկացումը: Աշխարհին ուղերձ դարձավ պետության ղեկավարի կողմից երեք երկրների և նրանց ժողովուրդների միասնության հաստատումը, որի շնորհիվ, նրա խոսքով, ստեղծվել են «համաշխարհային մասշտաբի բոլորովին նոր իրողություններ»։
 
Հունիսին Ստամբուլում կայացած ԻՀԿ-ի Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի 51-րդ նստաշրջանում՝ «Ներկայիս Հայաստանի տարածքներից բռնի և համակարգված կերպով վտարված ադրբեջանցիների վերադարձի իրավունքի մասին» բանաձև ընդունվեց: Դրանով հանդերձ «Ստամբուլի հռչակագիրը» դատապարտեց՝ հայկական կողմի հրաժարումը Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի հետ երկխոսությունից:
 
Նույն ամսին ավարտվեց SOCAR-ի և իսրայելական «Union Energy» ընկերության միջև՝ Իսրաելի «Լևիավանից» հետո երկրորդ խոշորագույն  «Տամար» գազի հանքավայրի 10 տոկոս բաժնեմասի ձեռքբերման մասին համաձայնագրի ձևակերպումը։
 
միջազգային դիրքի աճի հերթական ապացույց դարձավ հուլիսին Խանքենդիում կայացած Տնտեսական համագործակցության կազմակերպության (ՏՀԿ) 17-րդ ֆորումը։
 
Ֆորումի նախօրեին նախագահ Իլհամ Ալիևը մասնակցեց այդ քաղաքում Բիզնես կենտրոնի և Կոնգրեսային կենտրոնի բացմանը, դրեց երկաթուղային և ավտոկայարանային համալիրի հիմնաքարը, ինչպես նաև, ստուգելով Հաղթանակի զբոսայգում աշխատանքների ընթացքը, զննեց Խանքենդի-Շուշա ճոպանուղու կառուցման համար ընտրված վայրը։
 
Օգոստոսը, առաջին հերթին, նշանավորվեց Վաշինգտոնում Ադրբեջանի և ԱՄՆ նախագահներ՝ Իլհամ Ալիևի և Դոնալդ Թրամփի, ինչպես նաև Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից Համատեղ հռչակագրի ստորագրմամբ, որը այլ կարևոր հարցերի հետ մեկտեղ հաստատեց երկու երկրների միջև հաղորդակցությունների բացման կարևորությունը, ներառյալ Ադրբեջանի հիմնական մասի և Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության միջև անխոչընդոտ հաղորդակցության ապահովումը։ Դրանով հանդերձ, Զանգեզուրի միջանցքը, նախագահ Ալիևի խոսքով լինելով Միջին միջանցքի երթուղիներից մեկը, մոտ ապագայում «կդառնա մայրցամաքները կապող կարևոր տրանսպորտային զարկերակ», քանի որ Արևելք-Արևմուտք և Հյուսիս-Հարավ երթուղիների հատման վրա գտնվող Ադրբեջանը իրեն դրսևորում է որպես «Եվրասիայի կարևորագույն տրանսպորտային և լոգիստիկ կենտրոններից մեկը»։ Ի դեպ, Վաշինգտոնում՝ նաև ԱՄՆ-ի և Ադրբեջանի միջև ռազմավարական գործընկերության մասին խարտիա նախապատրաստելու համար ռազմավարական աշխատանքային խումբ ստեղծելու մասին փաստաթուղթ է ստորագրվել։
 
Նույն ամսին Ադրբեջանը, Կատարը, Սիրիան և Թուրքիան համատեղ հայտարարություն տարածեցին՝ Թուրքիայի տարածքով Սիրիա ադրբեջանական գազի մատակարարումների մեկնարկի մասին։
 
Սեպտեմբերին, ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 80-րդ նստաշրջանի պաշտոնական ընդունելության ժամանակ, Դոնալդ Թրամփի նախաձեռնությամբ իր և Ադրբեջանի ղեկավարի միջև ինքնաբուխ ծագած երկխոսության ժամանակ, Սպիտակ տան Օվալաձև աշխատասենյակի տերը Իլհամ Ալիևի մասին ասել է. «Ես իսկապես հպարտանում եմ ձեզնով։ Դուք հրաշալի մարդ եք»։
 
Հաջորդ ամսին Դոնալդ Թրամփի և Եգիպտոսի նախագահ Աբդել Ֆաթթահ էլ-Սիսիի հրավերով՝ Իլհամ Ալիևը մասնակցել է Մերձավոր Արևելքի խաղաղության գագաթնաժողովին։
 
Հոկտեմբերը պատմություն մտավ նույնպես շնորհիվ Թուրքական պետությունների կազմակերպության 12-րդ գագաթնաժողովում նախագահ Իլհամ Ալիևի կողմից արված՝ Կազմակերպության անդամ պետությունների համատեղ զորավարժությունները 2026 թվականին Ադրբեջանում անցկացնելու մասին առաջարկի։ Նախաձեռնությունը առաջ քաշվեց՝ հաշվի առնելով այս երկրների միջև ռազմական և պաշտպանական, ինչպես նաև անվտանգության ոլորտում լայնածավալ համագործակցությունը։ Ինչպես ընդգծել է պետության ղեկավարը, ժամանակակից պայմաններում հատկապես ռազմական հզորությունն է հանդիսանում ցանկացած երկրի անկախության և տարածքային ամբողջականության հիմնական գործոնը։
 
Այդ նույն ֆորումի շրջանակներում «OTG+» ձևաչափ ստեղծելու մասին որոշում ընդունվեց։
 
Հոկտեմբերին  կայացավ Ադրբեջանի և Ռուսաստանի նախագահների հանդիպումը Դուշանբեում՝ ԱՊՀ պետությունների ղեկավարների խորհրդի շրջանակներում: Վլադիմիր Պուտինը անդրադարձավ այն բոլոր չորս կոնկրետ պայմաններին, որոնք Բաքվի կողմից նշված էին որպես Մոսկվայի հետ հարաբերությունները վերականգնելու համար անհրաժեշտ՝ 2024 թվականի դեկտեմբերի 25-ի ողբերգական միջադեպից հետո, երբ Ռուսաստանի երկնքում խոցվեց «Ադրբեջանական ավիաուղիներ»-ի քաղաքացիական ինքնաթիռը, որի հետևանքով զոհվեց 38 մարդ։
 
Մասնավորապես, Պուտինը նշեց. «Մեր առաջին հեռախոսազրույցի ժամանակ ես ոչ միայն ներողություն խնդրեցի այն փաստի համար, որ ողբերգությունը տեղի է ունեցել հենց Ռուսաստանի երկնքում, այլ նաև իմ ամենաանկեղծ ցավակցությունը հայտնեցի զոհվածների ընտանիքներին»։ «Ես կցանկանայի այդ ամենը կրկնել, վերահաստատել և ասել,- շարունակել է նա,- որ մենք, անշուշտ, ինչպես պայմանավորվել էնք, ցուցաբերում ենք ամեն հնարավոր օգնություն հետաքննությանը»։ Ինչպես նա նաև նշեց. «Իհարկե, նման ողբերգական դեպքերում անհրաժեշտ ամեն ինչ կարվի ռուսական կողմից փոխհատուցման առումով, և իրավական գնահատական կտրվի բոլոր պաշտոնյաների գործողություններին»։
 
Դուշանբեում տեղի ունեցածը միանշանակ բացատրելու կարիք չունի։ 
 
Ընդհանուր առմամբ, հոկտեմբերը բավականին արդյունավետ էր։ Այսպես, նախագահը հրամանագիր է ստորագրել՝ 2026 թվականին Առաջին թուրքագիտական համագումարի 100-ամյակին նվիրված միջոցառումներ անցկացնելու մասին: Բացի այդ, ՖԻՖԱ-ի խորհրդի նիստում հայտարարվել է՝ 2027 թվականին ՖԻՖԱ-ի 25-րդ երիտասարդական աշխարհի առաջնությունը միաժամանակ Ադրբեջանում և Ուզբեկստանում անցկացնելու որոշումը։
 
Նոյեմբերին Բաքվում՝ Հայրենական պատերազմում հաղթանակի հինգերորդ տարեդարձին նվիրված մեծ զորահանդես անցկացվեց, որին մասնակցեցին Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Պակիստանի ղեկավարները: Դրա հետ մեկտեղ, շքերթին մասնակցել են Թուրքիայի զինված ուժերի զինծառայողները, ինչպես նաև Պակիստանի շքերթային ստորաբաժանումը:
 
Նոյեմբերի նշանակությունը դրսևորվեց նաև Ադրբեջանի՝ Կենտրոնական Ասիայի պետությունների ղեկավարների խորհրդատվական հանդիպման լիիրավ մասնակից դառնալով։  Այսպիսով, ձևավորվեց նոր աշխարհաքաղաքական դասավորություն, որն ունի ոչ միայն տարածաշրջանային նշանակություն։
 
Այս դեկտեմբերը բերեց՝ ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի անդամ Աննա Պաուլինա Լունայի՝ Վաշինգտոնի կողմից Ադրբեջանին տրամադրվող ռազմական և ֆինանսական օգնությունը սահմանափակող 907-րդ տխրահռչակ ուղղումը լիովին չեղարկելու մասին օրինագծի ներկայացման մասին, տեղեկատվությունը։
 
Զուգահեռաբար առցանց ձևաչափով անցկացվեց՝ Ադրբեջանի և ԱՄՆ-ի միջև ռազմավարական գործընկերության խարտիայի մշակման ռազմավարական աշխատանքային խմբի առաջին լայնածավալ նիստը։
 
Նշենք նաև՝ Ադրբեջանից Հայաստան Վրաստանի տարածքով, Բաքվի նավթավերամշակման գործարանում արտադրված AI-95 բենզինով գնացքակազմի առաջին առաքումը։
 
Փաստագրենք նաև ռեժիսոր Իլգար Սաֆաթի՝ «Հայրենի հող» («Doğma Torpaq») գեղարվեստական ֆիլմի երկու մրցանակների արժանանալը՝ Ստամբուլում կայացած «5.Goldenhorn IFF» միջազգային կինոփառատոնում։
 
Չի կարելի Ադրբեջանի 2025 թվականի հաջողությունների մեջ չնշել նաև երկրի պատմության մեջ՝ Չեմպիոնների լիգայում «Ղարաբաղի» տարած առաջին հաղթանակը։
 
Անկասկած, ներկայացված փաստերի և իրադարձությունների ցանկը կարող է լրացվել 2025 թվականը Ադրբեջանի համար հաջող տարի էր բազմաթիվ չափանիշներով՝ առաջին հերթին համաշխարհային ասպարեզում երկրի միջազգային հեղինակության և վարկանիշի հետագա ամրապնդման առումով։
 
Այս նոտայով մենք խնամքով անցնում ենք 2026 թվականին։