Ռուսաստանը և խոցված ինքնաթիռները. ժխտման ուղի, լռության մարտավարություն Ի՞նչ ընդհանրություն ունեն MH17 և J2-8243 չվերթների վթարները։

Ռուսաստանը չի ընդունում Միջազգային քաղաքացիական ավիացիայի կազմակերպության (ICAO) եզրակացությունները, որի խորհուրդը Ռուսաստանին պատասխանատու է ճանաչել՝ 2014 թվականին Դոնբասում «Malaysia Airlines» ավիաընկերության «Boeing MH17» ինքնաթիռի կործանման համար, լրագրողներին հայտարարել է Ռուսաստանի նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը։
 
«Մեր դիրքորոշումը լավ հայտնի է. Ռուսաստանը այն երկիրը չէր, որը մասնակցել է այդ պատահարի հետաքննությանը, հետևաբար բոլոր կողմնակալ ինչ որ եզրակացություններ մենք չենք ընդունում», - ասել է նա։
 
Հիշեցնենք, որ անցյալ ամռանը Ռուսաստանը դուրս է եկել ICAO խորհրդում Նիդեռլանդների և Ավստրալիայի կողմից նախաձեռնված վեճից։ Ինչպես այն ժամանակ հայտարարել էին Ռուսաստանի ԱԳՆ-ում, երկիրը՝ «տեխնիկական հետաքննությանը լիարժեք մասնակցելու» հնարավորություն չի ունեցել, իսկ դրա վերջնական եզրակացությունները պարունակում էին «նշանակալի թվով անճշտություններ և անհամապատասխանություններ»։
 
Ամստերդամից Կուալա Լումպուր չվերթով թռչող «Malaysia Airlines» ավիաընկերության «Boeing 777» ինքնաթիռը վթարի է ենթարկվել 2014 թվականի հուլիսի 17-ին։ Ինքնաթիռում գտնվող բոլոր 298 մարդիկ զոհվել են։ Հետաքննությունը շարունակվել է մի քանի տարի։
 
2022 թվականի նոյեմբերին Հաագայի դատարանը եկել է այն եզրակացության, որ ինքնաթիռը խոցվել է «Բուկ» զենիթահրթիռային համակարգից՝ Պերվոմայսկի գյուղի մոտակայքում գտնվող դաշտից։ Մեղավոր են ճանաչել երեք մարդկանց, ներառյալ այսպես կոչված «դժհ»-ի «Պնախարարության» նախկին ղեկավար Իգոր Ստրելկովը (Գիրկին), ով ներկայումս Ռուսաստանում՝ չորս տարվա ազատազրկման պատիժ է կրում՝ ծայրահեղականության մասին գործով։ Ռուսաստանի իշխանությունները պնդում են, որ իրենք որևէ կապ չունեն աղետի հետ։
 
ICAO-ի դանդաղկոտությունը
 
Այս պատմությունը, անպայման, հետաքրքրություն է ներկայացնում ադրբեջանական հանրության համար։ 2024 թվականի դեկտեմբերի 25-ին, Ակտաու քաղաքի մոտակայքում տեղի ունեցավ՝ «Ադրբեջանական ավիաուղիներ» (AZAL) ավիաընկերության  Բաքու-Գրոզնի երթուղով J2-8243 չվերթ իրականացնող «Embraer 190» ինքնաթիռի ավիավթար։ Աղետի հետևանքով ինքնաթիռում գտնվող 67 մարդկանցից 38-ը զոհվեցին, ներառյալ երկու օդաչուներն ու մեկ ուղեկցորդուհին։
 
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը աղետի համար պատասխանատու ուղիղ մատնանշել է Ռուսաստանի Դաշնության ներկայացուցիչներին՝ հայտարարելով. «...Կարող եմ վստահորեն ասել, որ այս աղետի ժամանակ Ադրբեջանի քաղաքացիների զոհվելու հաար մեղքը ընկնում է Ռուսաստանի Դաշնության ներկայացուցիչների վրա: Եվ մենք պահանջում ենք արդարություն, մենք պահանջում ենք մեղավորների պատիժ, մենք պահանջում ենք լիակատար թափանցիկություն և մարդկային վարքագիծ»: Նա նաև ընդգծել է արդարության և մեղավորներին պատժելու անհրաժեշտությունը։
 
Իրոք, վնասի բնույթը ապացուցում է, որ AZAL ավիաընկերության ուղևորատար ինքնաթիռը խոցվել է ռուսական «Պանցիր-Ս» ՀՕՊ համակարգով։ Ռուսաստանը հրաժարվել է պաշտոնապես, հստակ և միանշանակ ընդունել իր մեղքը ինքնաթիռի վթարի  հարցում։ Համապատասխանաբար, նա  նաև չի շտապում պատժել մեղավորներին։ Եվ այս ամենը արդեն ազդել է և շարունակում է ազդել ադրբեջանա-ռուսական հարաբերությունների բնույթի վրա։
 
Վերադառնանք 2014 թվականին Դոնբասում մալայզիական «Boeing MH17»-ի կործանման դրվագին։ Ես ստիպված եմ մատնանշել մի շարք ակնհայտ գործոններ։ Ինչո՞ւ է նման ակնհայտ եզրակացություն ձևակերպելու համար հարկավոր եղել տասը տարուց ավել։
 
298 մարդու կյանքը խլած ողբերգությունից հետո առաջին օրերից տեղեկատվական տարածքում բազմանում էին ապացույցները՝ սկսած «Բուկ» հրթիռի բեկորներից մինչև անջատողականների միջև խոսակցությունները, արբանյակային նկարահանումներից մինչև անկախ հետաքննություններ, ներառյալ միջազգային JIT խմբի քրտնաջան աշխատանքը։ Բոլոր հանցանշանները մատնանշում էին ռուսական կողմի անմիջական ներգրավվածությունը զենքի մատակարարմանը և տեղում գործողությունների համակարգմանը։
 
ICAO-ն՝ միջազգային ավիացիայի անվտանգությունն ապահովելու համար նախատեսված կառույց է։ Սակայն MH17-ի դեպքում ICAO-ն, ըստ էության, չափչփող դուրս եկավ. եզրակացությունները, որոնք աշխարհը վաղուց արել էր  բաց տվյալների հիման վրա՝ կազմակերպությունը հաստատեց միայն ավելի քան  մեկ տասնամյակ անց։ Դրանով իսկ նա, հնարավոր է, բաց է թողել նման աղետները կանխելու համար համաշխարհային մեխանիզմների վրա ազդելու հնարավորությունը։ Ինչը, ըստ էության, հաստեց նաև AZAL ավիաընկերության «Embraer 190» ինքնաթիռի ավիավթարը։
 
Ակնհայտի ժխտումը
 
Իհարկե, սա միակ եզրակացությունը չէ, որը կարելի է անել տեղի ունեցածից։ Միանգամայն ակնհայտ է Ռուսաստանի արտաքին քաղաքական և քարոզչական ռազմավարության տարրը՝ ակնհայտի ժխտում նույնիսկ անհերքելի ապացույցների առկայության դեպքում։
 
Այդպես եղավ նաև «Boeing 777»-ի դեպքում, և հիմա տեղի է ունենում «Embraer 190»-ի հետ։ Այս կրկնվող վարքագծի արմատները գալիս են խորհրդային անցյալից, որտեղ ցանկացած սխալ, հատկապես ռազմական, ընկալվում էր որպես սպառնալիք պետական անվտանգությանը և երկրի հեղինակության խաթարում։
 
Խփված «Boeing 777»-ի դեպքում ռուսական քարոզչությունը շրջանառեց բազմաթիվ դավադրության տեսություններ իբր «ուկրաինական կործանիչների» կամ «Ուկրաինայի ՀՕՊ ուժերի սխալների» մասին։ Խփված «Embraer 190»-ի դեպքում մենք լսեցինք ռուսական քարոզչության անհեթեթությունները «ուղևորատար ինքնաթիռի և թռչունների երամի բախման» կամ «ինքնաթիռում պայթյունի» մասին։
 
Ռուսաստանը հրաժարվում է ընդունել AZAL-ի չվերթի կործանման ակնհայտ մեղքը այդ նույն պատճառներով, որոնցով հերքում է MH17-ի ողբերգության համար պատասխանատվությունը. ճշմարտությունն ընդունելը խաթարում է նրա գաղափարախոսական մոդելի հիմքերը, որտեղ պետությունը ապրիորի ճիշտ է, իսկ դրսից եկող ցանկացած մեղադրանքները՝ ընդամենը «հակառուսական դավադրության» տարր է։ Նման հանգամանքներում ադրբեջանա-ռուսական հարաբերությունների վերանայման հեռանկարը գնալով ավելի մեծ արդիականություն են ձեռք բերում։