Պակիստան և Հայաստան. Խաղաղությանն ընդառաջ քայլ ՇՀԿ-ի ներգործությունը և վաշինգտոնյան պայմանավորվածությունների արձագանքը

Գրեթե բոլոր հայկական լրատվամիջոցները մեծ գոհունակությամբ են անդրադարձել Պակիստանի արտաքին գործերի նախարար Իսհակ Դարի X սոցիալական ցանցում էջին, որտեղ նա հայտնել է երկրի կողմից Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման մասին: Նրա խոսքով, իր հայ գործընկեր արարատ Միրզոյանի հետ նրանք Տյանցզինում (Չինաստան) կայացած ՇՀԿ-ի XXV գագաթնաժողովի շրջանակներում համատեղ հայտարարություն են ստորագրել և փոխանակել այն: Դարը ճշտել է, որ կողմերը հաստատել են իրենց հավատարմությունը ՄԱԿ-ի կանոնադրության սկզբունքներին և նպատակներին՝ պայմանավորվելով տարբեր ոլորտներում՝ տնտեսթյան, կրթության, մշակույթի և զբոսաշրջության ոլորտներում  երկկողմ համագործակցության ամրապնդման ուղղությամբ համատեղ գործունեության մասին:
 
Հայաստանի և Պակիստանի կառավարությունները համաձայնվել են նաև փոխանակել ներկայացուցիչներ և 1961 թվականի Վիեննայի դիվանագիտական հարաբերությունների մասին կոնվենցիայի ու միջազգային պրակտիկայի համաձայն անհրաժեշտ օգնություն տրամադրել միմյանց՝ փոխադարձ հիմունքներով դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու համար:
 
Այս համատեքստը գրավել է վերլուծաբանների ուշադրությունը, քանի որ Հայաստանի կողմից անկախություն ձեռք բերելու պահից ի վեր Պակիստանը չի ճանաչել այս երկրին: Դրա պատճառները հայտնի են, բայց մենք տեղին համարեցինք մեջբերել Մուհամմադ Ֆահիմի (Ռիֆա-Լահոր միջազգային համալսարան, Պակիստան) մեկնաբանությունները: Ինչպես նա ավելի վաղ նշել էր, շատերը «տեղյակ չեն այն մասին, որ Պակիստանը չի ճանաչում Հայաստանը և Ղարաբաղի հարցում Իսլամաբադի սկզբունքային դիրքորոշման պատճառով որևէ պաշտոնական դիվանագիտական հարաբերություններ չունի նրա հետ»: Նշվել է նաև, որ Հայաստանը Առաջին ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ օկուպացրել է Ադրբեջանի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքի ավելի քան 20%-ը:
 
Իսկ Պակիստանը, ունենալով եղբայրական և ջերմ հարաբերություններ Ադրբեջանի հետ, միշտ աջակցել է Բաքվի դիրքորոշմանը տարածքային ամբողջականության վերականգնման հարցում՝ չճանաչելով Հայաստանը որպես ինքնիշխան պետություն։
 
Իր հերթին, Ադրբեջանը անփոփոխ աջակցել է Պակիստանին Քաշմիրի հարցում, մինչդեռ Հայաստանը, հրաժարվելով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերին համապատասխան դուրս բերել զորքերը միջազգայնորեն ճանաչված ադրբեջանական տարածքներից, որպես Իսլամաբադի դեմ ուղղված դիվանագիտական քայլ «աջակցել է Պակիստանի երդվյալ թշնամուն՝ Հնդկաստանին»։
 
Հարկ է հիշեցնել, որ Պակիստանը դարձավ Ադրբեջանի անկախությունը ճանաչած աշխարհում երկրորդ երկիրը (Թուրքիայից հետո)։ 2002 թվականին Բաքուն և Իսլամաբադը պաշտպանության և ռազմական համագործակցության մասին համաձայնագիր ստորագրեցին։ Պակիստանը նաև առաջին երկիրն է, որը ընդունեց Խոջալուի ցեղասպանությունը դատապարտող բանաձևը. երկրի Սենատը 2012 թվականին ողբերգությունը ճանաչեց որպես ցեղասպանություն։ Արդեն հաջորդ տարի Ադրբեջանը մասնակցեց Պակիստանի կողմից կազմակերպված «AMAN-2013» ռազմածովային զորավարժություններին։
 
Երբ 2016 թվականին տեղեկություն հայտնվեց Պակիստանի կողմից ԵԱՏՄ-ի հետ ազատ առևտրի համաձայնագիր կնքելու մտադրության մասին, առաջ քաշվեց հնարավոր փոխանակման գաղափարը. Հայաստանը չէր խոչընդոտի Իսլամաբադի ծրագրերին, իսկ Պակիստանը կճանաչի Հայաստանը։
 
Այնուհետև ԵԱՏՄ ինստիտուտի տնօրեն Վլադիմիր Լեպեխինը պարզաբանել է, որ որոշումները կայացվում են կոնսենսուսով, և Հայաստանը որպես կազմակերպության անդամ կարող է «դժգոհություն հայտնել Պակիստանի հետ համագործակցությունից»։ Նա նաև հավելել է. «Հայաստանի ճանաչումը կարող է լինել Պակիստանի հաղթաթուղթը՝ մենք ճանաչում ենք անկախությունը, իսկ դուք ստեղծում եք բարենպաստ ռեժիմ արտահանման ապրանքների տեղաշարժի համար։ Դրանով իսկ նրանք իրենց համար հեշտացնում են ԵԱՏՄ-ի հետ պայմանագրի հնարավորությունը»։ Լեպեխինի խոսքով՝ «կարելի է հաշվի առնել ադրբեջանական գործոնը, բայց այն որոշիչ չի լինի, քանի որ Պակիստանին ավելի շատ հետաքրքրում է տնտեսությունը»։
 
Բայց սպասելիքները չարդարացան։ Եվ այլ կերպ չէր կարող լինել՝ հաշվի առնելով Իսլամաբադի միանշանակ դիրքորոշումը Հարավային Կովկասի նկատմամբ։ Արդյունքում, արդեն 2017 թվականին Պակիստանը և Ադրբեջանը պայմանավորվեցին Բաքվին ռազմաարդյունաբերական համալիր արտադրանք մատակարարելու, ինչպես նաև առևտրաէներգետիկան և մշակութային կապերը ընդլայնելու մասին։
 
Իսկ 2021 թվականին Ադրբեջանի, Պակիստանի և Թուրքիայի ԱԳՆ ղեկավարների կողմից ստորագրված Իսլամաբադի հռչակագիրը ուղղված էր քաղաքականության, տնտեսության և անվտանգության ոլորտներում փոխգործունեության ամրապնդմանը։ Նրանում վերահաստատեցին իրենց հավատարմությունը պաշտպանական ոլորտում, ներառյալ առաջատար փորձի և տեխնոլոգիաների փոխանակման մեջ եռակողմ համագործակցությանը։
 
Այսպիսով, միայն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից «աշխարհի թիվ առաջին գրասենյակում» Բաքվի կողմից հնչեցված բոլոր սկզբունքները ներառող խաղաղության համաձայնագրի տեքստի նախաստորագրումից հետո Պակիստանը սկսեց դիտարկել Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու հնարավորությունը։ Այս գործընթացը դրսևորեց նաև վաշինգտոնյան համաձայնագրերի միջազգային ձևաչափը, որը, ի թիվս այլ բաների, ընդգծվեց տարածաշրջանում Ադրբեջանի անվերապահ առաջնորդության շնորհիվ։ Կասկած չկա, որ Պակիստանի այս քայլը ձեռնարկվել է Բաքվի հետ խորհրդակցություններից հետո։
 
Այս համատեքստում հիշվում է նախագահ Իլհամ Ալիևի 2025 թվականի սկզբին ասված խոսքերը այն մասին, որ Ադրբեջանն ու Պակիստանը կշարունակեն աջակցել միմյանց միջազգային հարաբերությունների բոլոր հարցերում, հատկապես ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության ապահովման առումով։
 
Հետևաբար, Հայաստանը չպետք է խախտի ամերիկյան պայմանավորվածությունները, եթե իրոք մտադիր է համաշխարհային քաղաքականության օբյեկտից վերածվել նրա սուբյեկտի։