Փաշինյանի ճոճանակը «Իրական Հայաստանի» ու ռևանշի փորձի միջև

«Հրապարակ» թերթը Փաշինյանին նորից մեղադրում է պարտվողականության մեջ։ Սակայն, ոչ միայն նա։ Մի շարք հայաստանյան հրապարակումները և քաղաքական գործիչները ակտիվացրել են իրենց քննադատությունը գործող վարչապետի հասցեին, առաջին հերթին՝ 1915 թվականի դեպքերի վերաբերյալ նրա վերջին հայտարարությունների, և երկրորդը՝ նոր սահմանադրության ընդունման անհրաժեշտության առնչությամբ՝ քաղաքացիներին ուղղված իր վերջին կոչի ֆոնին։

Սակայն Փաշինյանի գործունեությունը հարցեր է առաջացնում նաև Ադրբեջանում։ Այստեղ առաջին հերթին հետաքրքրվում են, թե որքանո՞վ է անկեղծ Փաշինյանը, արդյո՞ք համաժողովրդական հանրաքվեի օրակարգում կնեռարվի սահմանադրության նախաբանից Անկախության հռչակագրի հղումը հանելու մասին կետը, որում, իր հերթին, նշվել է «Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման» մասին։ Եվ եթե լինի, ապա որքանո՞վ է նա ինքն ակտիվորեն քարոզելու նման հանման օգտին:

Մինչդեռ այս հարցերի հետևում երևում է մեկ այլ, հիմնական հարց՝ ո՞րն է Փաշինյանի իրական նպատակը։ Մենք չէ որ գիտենք, որ գաղափարական կարգի նախաձեռնություններին զուգահեռ՝ Փաշինյանի գլխավորությամբ, Հայաստանը ակտիվորեն զինվում է, այդ թվում նաև հարձակողական զենքերով, այսինքն՝ պատրաստվում է ռեւանշի փորձի։ Ինչպե՞ս է սա համակերպվում ազգային գաղափարը փոխելու քաղաքականության հետ։

Գաղափարը, որը Փաշինյանը փորձում է ներարկել մարդկանց մտքերում, կայանում է նրանում, որ Հայաստանը պետք է դադարի լինել կենսատարածքի ընդլայնման փորձերի առանցք և սկսի իրեն զգալ որպես ինքնաբավ երևույթ։ Վերլուծելով նրա վերջին երկու տարվա ելույթները՝ գալիս ես այն եզրակացության, որ նա բավականին հետևողական է այս քաղաքականության մեջ։

Մենք կարող ենք արդյո՞ք կանխատեսել, որ Հայաստանի հետեւողական զինումը, հետեւաբար նաև ռեւանշի փորձի նախապատրաստումը, ըստ Փաշինյանի ծրագրի, չի հակասում «իրական Հայաստանի» գաղափարներին։

Կարծում եմ, որ կարող ենք, եթե իրերին նայենք՝ իշխանությունը պահելու վարչապետի մտադրության տեսանկյունից, այսինքն՝ ելնելով ընտրական հանգամանքներից։ Դես ու դեն ընկնելով ռեւանշիստների և խաղաղության կողմնակիցների ճամբարների միջև՝ Փաշինյանը կարծես թե ընդհանուր հայտարար է բերում նրանց համար, որը հնչում է մոտավորապես այսպես. «Հիմա Հայաստանը պահպանելու համար մեզ անհրաժեշտ է դադարել մտածել հին հայեցակարգերով։ Իսկ երբ ուժեղանանք,  հանգամանքները նպաստավոր զուգադիպության դեպքում կարող ենք նորից մտածել միացումի մասին»։

Այսինքն, Փաշինյանը մի տեսակ չի չեղարկում «միացումի» վերակենդանացման գաղափարը, նա այն ժամանակավոր հետաձգում է։ Դրանով հանդերձ, նրա կողմից պարադիգմը կոտրելու գործընթացները կարող են դառնալ անդառնալի և իսկապես փոխել հայ հասարակության ընկալման օպտիկան։ Եվ եթե դա կայանա, ապա ռեւանշի հասարակական պահանջ չի լինի։

Փաշինյանը շատ փառամոլ է և ձգտում է մնալ պատմության մեջ։ Պետք է ենթադրել, որ, հիպոթետիկորեն, ղարաբաղյան կլանի արձակումից անմիջապես հետո, նա դրա համար ուներ՝ իմաստով տրամագծորեն հակառակ, բայց փոփոխությունների մասշտաբով միանման երկու տարբերակ։ Առաջինը՝ դա Ղարաբաղի օկուպացիան ամրագրելն էր, որի համար հարկավոր կլիներ հաղթել Ադրբեջանի հետ գալիք պատերազմում և նրան ստիպել հրաժարվել հողերը ուժով վերադարձնելու մտադրություններից։ 2019 թվականին նման սցենարը Փաշինյանի աչքին միանգամայն իրագործելի էր թվում։ Հենց սրա հետ է կապված նրա «Ղարաբաղը՝ Հայաստան է և վերջակետ» հայտարարությունը։

Երկրորդ տարբերակը, և նրան նա նույնպես, որպես խելացի մարդ, հավանաբար պատկերացնում էր՝ դա պատերազմում պարտությունն է և այս աղետի օգտագործումը ազգի հոգեկան թարմացման համար։ «Եթե չհաղթենք ադրբեջանցիներին, ծայրահեղ դեպքում, կհաղթենք ինքներս մեզ»,- հնարավոր է, որ կմտածեր Փաշինյանը։ Այսպիսով նա կհայթաթեր հայ հասարակության հիմքերի բարեփոխիչի համբավը։ Պարադոքսալ է, բայց «Ղարաբաղը՝ Հայաստան է և վերջակետ» կարգախոսը միաժամանակ ծառայում էր նաև այս նպատակին։ «Եվ վերջակետը», եթե ուշադիր լսել, նշանակում է՝ ողջ պատմության, ադրբեջանական հատուցման տանջալից ակնկալիքի ավարտի բուռն ցանկություն:

Փաշինյանին խիստ իմաստով հարկավոր էր ոչ հաղթանակ և ոչ էլ պարտություն՝ նրան հարկավոր էր հանգույցալուծում։ Ընդ որում նա հասկանում էր, որ դա անխուսափելի է, հետևաբար նա իր կարգախոսներով ու պարերով միայն արագացրեց այն, որպեսզի ավելի շատ ժամանակ մնա մանևրելու համար։ Հիմա Փաշինյանը հիանալի հասկանում է, որ իրեն այլընտրանք չկա, իսկ նշանակում է, որ նա տիրապետում է՝  հայ գիտակցության համար նորարարական, իսկապես ավանգարդային գաղափարներ առաջ մղելու քարտ բլանշին։ Երբ նա անցկացնի հանրաքվե և նորից հաղթի ընտրություններում, ահա այդ ժամանակ էլ  կգա իր հաղթանակը, այն ժամանակ նա հայ ժողովրդի պատմության մեջ կմտնի որպես հերոս։

Սակայն, հնարավոր է, որ անվճար զենքերի ներհոսքի ավելացման չափով, դրանց հոտը պտտի Փաշինյանի գլուխը, և նա որոշի սադրել։ Առավել ևս, նրան, ըստ ամենայնի, նման գործողությունների են մղում զենք տրամադրողները, առաջին հերթին՝ Փարիզը։

Դե ինչ, մենք զգոն ենք և պատրաստ ենք հետ մղել ցանկացած սադրանք՝ դրա արձագանքը կլինի կանխատեսելիորեն դաժան, հետևաբար կան որոշակի հիմքեր ենթադրելու, որ Փաշինյանը կընտրի խաղաղության ճանապարհը և ընդմիշտ կփոխի իր երկրի կերպարը։