«Կովկասում ոչ ոք չի վշտանա, եթե վերանա հակամարտության աղբյուր երկիրը» Դմիտրի Վերխոտուրովը՝ Caliber.Az-կայքում

Caliber.Az-ի հարցազրույցը՝ ռուս քաղաքագետ, հայտնի հրապարակախոս և հասարակական գործիչ Դմիտրի Վերխոտուրովի հետ։

— Ինչպե՞ս եք գնահատում ռուս սահմանապահների դուրսբերումը Երևանի «Զվարթնոց» օդանավակայանից։

— Դատելով ամեն ինչից՝ «Զվարթնոց» օդանավակայանի հետ կապված պատմությունը, իմ կարծիքով, ահա թե ինչի հետ է կապված։ Այս օդանավակայանում ռուս սահմանապահների աշխատանքի դադարեցումից քիչ առաջ հայկական կողմը վրդովված էր նրանով, որ ռուս սահմանապահները, իբր գերազանցում են իրենց լիազորությունները և որոշակի անձանց թույլ չեն տալիս Հայաստան։ Իրականում, Հայաստանի ղեկավարությունը մտահոգված էր, որ ռուս սահմանապահները ամեն անգամ անձնագրեր ստուգելու ժամանակ արձանագրում էին արևմտյան ներկայացուցիչների Հայաստան ժամանելու փաստերը, որոնք նկատելիորեն հաճախակի էին դարձել հատկապես վերջին շրջանում։ Այսինքն՝ Ռուսաստանը տեղյակ էր հայկական կողմի և արևմտյան ներկայացուցիչների բոլոր շփումների մասին, ինչը, ըստ երևույթին, լարել էր տեղի իշխանություններին։ Իսկ հիմա, արդեն ռուս սահմանապահների հեռանալուց հետո, Երեւանը, ամենայն հավանականությամբ, կընդլայնի այդ շփումները, բայց այլեւս չվախենալով, որ Մոսկվան տիրապետում է այդ տեղեկատվությանը։

— Ի՞նչ եք կարծում, արդյո՞ք Հայաստանը մինչև այս տարվա վերջը դուրս կգա ՀԱՊԿ-ից։

— Որքանով հասկանում եմ Փաշինյանի տրամաբանությունը, եթե նման բան ընդհանրապես կա, նա ուզում է դուրս գալ ՀԱՊԿ-ից, բայց առայժմ վախենում է։ Այդ ուղղությամբ որոշակի քայլեր, թեկուզ և ոչ հետևողական, նա այնուամենայնիվ կձեռնարկի։ Թե դա ինչ ձև կունենա, կտեսնենք: Ամեն դեպքում, ես կարծում եմ, որ նա կձգտի իրավիճակը փոխել աստիճանաբար, քայլ առ քայլ, այլ ոչ այնպես, որպեսզի միանգամից խախտի պայմանագիրը ու լքի դաշինքը։

— Օրակարգում կհայտնվի արդյո՞ք Գյումրիից ռուսական բազայի դուրսբերումը։

— Կարծում եմ, բազան Գյումրիում կմնա մինչև վերջին հնարավորությունը, քանի որ ռուսական զորքերի ներկայությունը միշտ կարող է այս կամ այն ուղղությամբ փոխել քաղաքական իրավիճակը Հայաստանում, օրինակ՝ գունավոր հեղափոխությունների դեպքում։ Հետևաբար Գյումրիի բազան մնալու է իր տեղում ու կպահեն այնքան ժամանակ, որքան հնարավոր է։

— Նիկոլ Փաշինյանը հրաժարվել է վերանայել Հայաստանի սահմանադրությունը, որի մեջ պահպանվում են տարածքային պահանջները Ադրբեջանի նկատմամբ։ Արժե արդյո՞ք դրա հետ կապված խոսել մինչև այս տարվա վերջը խաղաղ պայմանագրի կնքման հավանականության մասին։

— Ես բազմիցս արտահայտվել եմ Հայաստանի հետ խաղաղ պայմանագրի թեմայի շուրջ և դա համարում եմ դրական քայլ, որն առաջին հերթին անհրաժեշտ է բուն հայկական պետականության ամրապնդման համար, որն այժմ ցնցվում է։ Բայց, ինչպես տեսնում ենք, հայերը դա չեն ուզում։ Ուստի, հաշվի առնելով նրանց ներկայիս պահվածքը, թղթի վրա ստորագրված պայմանագիրը, ցավոք, քիչ արժեք ունի։ Հայաստանի ապակառուցողական դիրքորոշման պատճառով այլ տարբերակներ չեն մնում։ Այնուամենայնիվ, համարում եմ, որ թեկուզ միայն թղթի վրա կնքված խաղաղ պայմանագիրը՝ այնուամենայնիվ դրական քայլ է, որը պետք է ողջունել։ Բայց դժվար թե մինչև տարեվերջ նման պայմանագիր ստորագրվի՝ դարձյալ ելնելով նրանից, որ չկան Հայաստանի կողմից դեպի այն հստակ արտահայտված ձգտումներ։

— Հնարավոր եք համարում արդյո՞ք միջնաժամկետ հեռանկարում Հայաստանի վերջնական շրջադարձը դեպի Արևմուտք։

— Սա հետաքրքիր հարց է։ Փաստն այն է, որ Մոսկվայում, ուկրաինական իրադարձությունների հետ կապված, տեղի է ունենում նախկինում անսասան թվացող բազմաթիվ հասկացությունների վերագնահատում։ Օրինակ՝ «ազդեցության ոլորտում գտնվելու» հասկացությունը։ Այո, Ռուսաստանը նախկինում, երկու-երեք տասնամյակ առաջ, անցկացնում էր մի քաղաքականություն, որը թույլ էր տալիս պահել ամբողջ հանրապետություններին, բոլոր հնարավոր օգնությունները ցուցաբերել նրանց, միայն թե նրանք խոսքերով լինեն ռուսամետ, թեև իրականում այդպիսին չէին, այլ հարաբերություններ էին կառուցում Արևմուտքի հետ։ Իսկ հիմա Ռուսաստանը կարող է կտրուկ հարց դնել. իսկ արդյո՞ք այդ Հայաստանը մեզ առհասարակ պետք է գոնե ինչ-որ ձևով, թե ոչ։ Մանավանդ որ Ռուսաստանի համար Հայաստանից ոչ մի օգուտ չկա ու չի էլ սպասվում։ Եթե իրերն անվանենք իրենց անունով, ապա Ռուսաստանի համար Հայաստանի արժեքը մոտ է զրոյի։ Ես նույնիսկ ավելին կասեի։ Մոսկվայի համար Հայաստանը նման է առանց բռնակի ճամպրուկի, որը դժվար է տանել, իսկ դեն նետելը ափսոս է։

— Կարող են արդյո՞ք Հայ-ռուսական հարաբերությունները ապագայում աստիճանաբար վերանալ:

— Իմ կարծիքով, կարող են։ Հենց այս պատճառով է, ինչպես արդեն ասացի, Հայաստանից ոչ մի օգուտ չկա։ Այո և ի՞նչ կարելի է սպասել մի երկրից, որը Ռուսաստանի նկատմամբ վարում է ակնհայտ ոչ բարեկամական, իսկ որոշ տեղերում էլ թշնամական քաղաքականություն։ Հետևաբար Մոսկվայում կարող են որոշում ընդունել այն մասին, որպեսզի դադարեցնել սերտ հարաբերությունները Հայաստանի հետ։ Ես կասեմ ավելին։ Հայաստանը այդպես էլ ոչինչ չսովորեց Ուկրաինայի օրինակից, որը գրեթե մերն էր։ Այնուամենայնիվ, որոշակի իրավիճակում մենք որոշում կայացրինք և կատարեցինք մեր ընտրությունը, և հիմա ուկրաինացիները մեզ համար թշնամիներն են։ Հայերի հետ դա տեղի կունենա ավելի հեշտ ու արագ՝ Հայաստանի ներկայիս դիրքորոշման պատճառով։

Մյուս կողմից, կա հետևյալ նրբերանգը։ Այն դեպքում, եթե Հայաստանը լիովին զրկվի Ռուսաստանի աջակցությունից, այն կարող է կա՛մ մասնատվել, կա՛մ մի քանի փուլով լուծարվել։ Հարավային Կովկասում ոչ ոք չի վշտանա, եթե տարածաշրջանում անհետանա մի երկիր, որն ըստ էության հանդիսանում է խնդիրների, անվերջ հակամարտությունների աղբյուր։ Այնպես որ, շատ բան կախված է հենց հայերից, նրանից, թե նրանք հետագայում ինչպես կպահեն իրենց։ Ես ամենևին չեմ բացառում, որ Հայաստանն իր քաղաքականությունն ուղղի այն ուղղությամբ, որը կարող է հանգեցնել նման տխուր սցենարի։