Հայաստանը դուրս կգա արդյո՞ք քաղաքական ցուգցվանգից Բաքուն և Անկարան համբերություն են ցուցաբերում

Լեհաստանի Լոձ քաղաքում անցկացվում է ԵԱՀԿ Նախարարների խորհրդի 29-րդ նստաշրջանը, որին մասնակցում են նաև Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Հայաստանի արտգործնախարարները։ Միջոցառումը նախատեսում է արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների ղեկավարների հանդիպումները՝ երկկողմ և եռակողմ ձևաչափերով, և Ադրբեջանի ու Թուրքիայի ԱԳՆ ղեկավարները արդեն օգտվել են նման հնարավորությունից, որպեսզի քննարկել փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող հրատապ հարցերը։

Այս մասին Twitter-ում հայտնել է Ադրբեջանի ԱԳՆ ղեկավար Ջեյհուն Բայրամովը։ «Միշտ միասին ենք, մեկ ազգ, երկու պետություն»,- գրել է ադրբեջանցի դիվանագետը թուրք գործընկերոջ հետ քննարկումներից հետո։

Սակայն եթե Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև ամեն ինչ առավելագույն չափով պարզ է և Չավուշօղլուն Բայրամովի հետ հերթական անգամ հաստատել են երկու պետությունների եղբայրական միությունը, ապա հայ-թուրքական հարաբերություններում դեռևս անորոշություն է, բացի դրանց նորմալացման մեջ կողմերի շահագրգռվածության մասին հռետորական հայտարարություններից։

Ուշագրավը այն է, որ այն մասին, որ Լոձում հանդիպման շրջանակում պլանավորվում է Հայաստանի և Թուրքիայի ղեկավարների պաշտոնական հանդիպում, նախապես չի հաղորդվել հայկական ԶԼՄ-ներում, և այդ առնչությամբ տեղեկատվությունը գագաթնաժողովի առաջին օրը այդպես էլ չի հայտնվել։ Ճիշտ է, Հայաստանի ԱԳՆ ներկայացուցիչ Վահան Հունանյանը հրապարակել է լուսանկարներ, որտեղ երևում է, թե ինչպես են Բայրամովը, Չավուշօղլուն, Միրզոյանը, Ավստրիայի արտաքին գործերի նախարար Ալեքսանդր Շալենբերգը և եվրոպական դիվանագիտության ղեկավար Ժոսեպ Բորելը բացման արարողությունից առաջ դահլիճում կանգնած «կարճ քաղաքավարի զրույց» անցկացնում:

Մինչդեռ մեկ ամիս առաջ Արարատ Միրզոյանը Երեւանում Նորվեգիայի արտգործնախարար Անիկեն Հյուիտֆելդի հետ համատեղ ասուլիսում ցանկություն էր հայտնել հանդիպել իր թուրք գործընկերոջ հետ։

«Մենք շահագրգռված ենք Թուրքիայի հետ երկխոսության հաջող ավարտով։ Եվ ցանկացած հանդիպում, որը կօգնի հաջողությանը, կարող է տեղի ունենալ: Ես պատրաստ եմ հանդիպելուն։ Հուսով եմ, որ նման հանդիպումը կարող է էական արդյունքներ գրանցել»,- այդ ժամանակ ասել է Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարը՝ հավելելով, որ նման հանդիպումներում կողմերը պետք է ձեռնարկեն «անկեղծ և լուրջ քայլեր դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու և սահմանները բացելու համար»։

Ավելի վաղ թուրքական կողմը նույնպես հայտնել է Հայաստանի հետ երկկողմ օրակարգը քննարկելու պատրաստակամությունը, բայց առաջիկա հանդիպման կոնկրետ ամսաթիվը չի ճշտվել։ Վերջին անգամ Թուրքիայի և Հայաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների ղեկավարները հանդիպել են այս տարվա մարտ ամսին, Թուրքիայի Անթալիայում դիվանագիտական ֆորումի շրջանակներում։ Այդ հանդիպման արդյունքներով Միրզոյանը հայտարարել է, որ կողմերը հաստատել են՝ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման և առանց նախապայմանների սահմանների բացման վերջնական նպատակով կարգավորման գործընթացը շարունակելու իրենց երկրների պատրաստակամությունը։

Թուրքիայի արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավար Մևլութ Չավուշօղլուն նույնպես հանդիպումը համարել է չափազանց արդյունավետ և կառուցողական՝ հավելելով, որ Ադրբեջանը դրական է վերաբերվում հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացմանը։

Այնուամենայնիվ, Ադրբեջանը Հայաստանի հետ կառուցողական երկխոսության պատրաստակամություն է հայտնել ողջ օկուպացիոն ժամանակահատվածի ընթացքում, բայց, այդպես էլ չսպասելով հայկական կողմից համարժեք քայլերի, որոշեց ղարաբաղյան խնդիրը լուծել ուժային մեթոդով։ Ներկայիս հետկոնֆլիկտային ժամանակաշրջանում Բաքուն նորից Հայաստանին առաջարկում է խաղաղություն և բարիդրացիական հարաբերություններ, տարածաշրջանային անվտանգության համատեղ ապահովում, ինչը, ի դեպ, բխում է նաև Թուրքիայի շահերից։ Առավել ևս, Բաքվում ցանկանում են, որպեսզի Հայաստանի և Թուրքիայի, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների կարգավորման գործընթացները ընթանան զուգահեռ։ Այդ մասին նոյեմբերի 25-ին՝ «Միջին միջանցքի երկայնքով. աշխարհաքաղաքականություն, անվտանգություն և տնտեսություն» միջազգային համաժողովում ևս մեկ անգամ հայտարարել է նախագահ Իլհամ Ալիևը։

«Ներկա ժամանակ մենք փոփոխություններ ենք տեսնում Հայաստանի հռետորաբանության մեջ։ Հիմա նրանք ասում են, որ ուզում են նորմալացնել հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, և մենք էլ ենք ասում, որ աջակցում են դրան։ Մենք ուզում ենք, որ այս երկու գործընթացները ընթանան միմյանց զուգահեռ. հայ-թուրքական հարաբերությունների և հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների նորմալացումը»,- ասել է պետության ղեկավարը։

Ցավոք, բացի Բաքվի և Անկարայի հետ երկխոսության պատրաստակամության մասին հայտարարություններից, Երևանը որևէ կոնկրետ քայլ և գործողություններ չի ձեռնարկում։ Եթե նախկինում, օկուպացիայի ժամանակահատվածում, Հայաստանը, լիովին անտեսելով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մի քանի բանաձևերը, հաջողեցնում էր խույս տալ Ադրբեջանի հետ առարկայական բանակցություններից, ապա հետկոնֆլիկտային ժամանակաշրջանում Երևանը գործնականում չունի այն հզոր աջակցությունը, ինչպիսին նա ուներ նախկինում, ոչ իր մերձավոր դաշնակցից՝ Ռուսաստանից (ում վստահությունը Հայաստանը փաստորեն կորցրել էր դեռևս 2020-ի Ղարաբաղյան պատերազմից առաջ), ոչ էլ Եվրոպայի գործընկերներից։ Բացառություն է կազմում, թերևս, Ֆրանսիան, բայց նա կորցրել է նախկին ԵԱՀԿ ՄԽ-ում համանախագահի մանդատը, իսկ առանց դրան չունի բանակցություններում այնպիսի էական քաղաքական կշիռ, ինչպիսին Մոսկվան, Բրյուսելը կամ Վաշինգտոնը։

Այսպիսով Հայաստանը հայտնվել է քաղաքական ցուգցվանգի վիճակում, որից դուրս գալը նրան դժվար թե հաջողվի առանց Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ հարաբերությունները բարելավելու, որքան էլ չփորձեն այս իրողությունը անտեսել Երևանում։ Բայց, ըստ ամենայնի, այս անգամ էլ հայկական կողմի բոլոր բարի մտադրությունները կմնան միայն խոսքերի մեջ, առավել ևս, որ հիմա այդ նույն Արարատ Միրզոյանը արդեն Լեհաստանում, ԵՄ արտաքին քաղաքականության և անվտանգության հարցերով բարձր ներկայացուցիչ Ժոզեպ Բորելին բողոքել է, որ իբր Ադրբեջանի ոչ կառուցողական դիրքորոշումը և նկրտումները խոչընդոտում են խաղաղության հասնելու ջանքերին և նպաստում են էսկալացիայի մեծացման հավանականությունը։ Մի խոսքով, հայ պաշտոնյաները օգտագործում են բոլոր հնարավորությունները իրենց շահերը առաջ մղելու համար՝ փորձելով Բաքվին ներկայացնել որպես տարածաշրջանում իբր անվտանգությանն ու կայունությանը հասնելուն խոչընդոտող կողմ։

Իսկ ինչ վերաբերում է հայ-թուրքական հարաբերություններին, ապա որոշակի առաջխաղացումներ այնուամենայնիվ կան, սակայն միայն տնտեսական առումով։ Օրինակ, Հայաստանը հանել է թուրքական ապրանքների արգելքը, կողմերը դեռ անցած ձմռանը վերականգնել են օդային հաղորդակցությունը և նույնիսկ նշանակել են հատուկ ներկայացուցիչներ հարաբերությունների հետագա նորմալացման ուղղությամբ կանոնավոր բանակցությունների համար։ Բայց թե որքանով առաջ կգնա հայ-թուրքական փոխգործունեությունը, որն առաջին հերթին ենթադրում է սահմանի բացում և երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում, կախված կլինի նաև Բաքվի և Երևանի հարաբերությունների նորմալացումից։ Թուրքիայի համար սա սկզբունքորեն կարեւոր պահ է, եւ Հայաստանում լավ գիտակցում են, որ Անկարան չի համաձայնվի Երեւանի հետ մերձեցմանը՝ ի վնաս Բաքվի հետ իր եղբայրական կապերի։ Սակայն տրանսպորտային հաղորդակցությունների եւ Զանգեզուրի միջանցքի բացման առնչությամբ Երևանին հասցեագրված Անկարայի մեսիջները Հայաստանում ընկալվում են միայն որպես «Հայաստանի կապիտուլյացիայի շարունակություն»։ Որը, բնական է, չի համապատասխանում իրականությանը։

Այսպիսով, այս բոլոր նրբերանգներն ու մանրամասները կասկածի տակ են դնում մոտակա թուրք-հայկական կարգավորումը, նկատի առնելով՝ Հարավային Կովկասում անվտանգությանը և կայունությանը խոչընդոտող Երևանի բազմամյա ապակառուցողական դիրքորոշումը։