Ղարաբաղի հայերը խրվել են փոսի մեջ Օրխան Ամաշովի մտորումները

«Ղարաբաղի հայերը խրվել են փոսի մեջ»,- այսպես է «Օրխան Ամաշովի մտորումներ» հաղորդաշարի հաղորդավարը նկարագրում գործերի ներկայիս իրավիճակը, որում հայտնվել է Ադրբեջանի Ղարաբաղի տարածաշրջանի հայ բնակչությունը։ Ամաշովի կարծիքով, Խանքենդիի անջատողական ռեժիմում, որտեղ «իշխանությունը» բռնատիրել են նրանք, ովքեր հավատարիմ են ավելի արմատական հայացքներին, և Երևանի քաղաքապետի առաջիկա ընտրություններում իր կուսակցության հաղթանակը ապահովելու համար ռևանշիստական դաշինքի քմահաճույքներին ներողամիտ վերաբերվելուն ստիպված Փաշինյանի նրբանկատ դրության հետ կապված փոփոխությունների պատճառով խաղաղ գործընթացը, ըստ երևույթին, որոշ ժամանակով կասեցվել է։ Սակայն, հեղինակի կարծիքով, երկարաժամկետ լճացումը քիչ հավանական է, քանի որ Բաքվի համար կա որոշակի «ժամկետներով ժամանակացույց»։

Ադրբեջանա-հայկական դինամիկայում կա մեկ տարր, որը միշտ մնում է անփոփոխ։ Երբ Բաքուն առաջարկում է մի բան, որը Երևանն ու Խանքենդիի անջատականները մերժում են, ապա հաջորդ առաջարկը լինում է պակաս առատաձեռն։ Բաքուն, որքանով կարելի է դատել ըստ պաշտոնական հայտարարությունների, ենթադրում էր, որ Աղդամ-Խանքենդի ճանապարհի բացումից և լիարժեք շահագործումից հետո, հնարավոր է նաև Լաչին-Խանքենդի ճանապարհով երթևեկության ակտիվացումը։

Հիմա, երբ լռելյայն համաձայնության ժամկետը, ըստ երևույթին լրացել է, Բաքուն՝ եթե կարդալ տողերի արանքում, փաստորեն պահանջում է ռազմական խունտայի անհապաղ լուծարում (ինչը, ցանկացած դեպքում տեղի կունենա), ինչպես նաև Աղդամ-Խանքենդի ճանապարհի ապաշրջափակումը որպես պայման՝ «Լաչին» սահմանային անցակետի հետ կապված իրավիճակի առավել մեղմ կարգավորման համար։

Դասեր պետք է քաղվեն։ Ղարաբաղի հայության վերնախավի անհաշտելիությունը և Երևանի անխոհեմությունը կհանգեցնեն ճեպընթաց գնացքի ոչ մի տեղ ուղարկելուն։ Ավելի ստույգ՝ դա կբերի տեղում առճակատման, որին կհաջորդի բանակցությունների վերսկսում նոր պայմաններով, ակնհայտ է՝ Երեւանի համար ոչ շահավետ։

Միշտ եղել է կարծիք, որ Ադրբեջանը կարող է դիմել ռազմական միջոցների, որպեսզի հասնել Ղարաբաղից հայկական անօրինական զինված կազմավորումների դուրսբերմանը և անջատողական կազմավորման վերացմանը։ Հարցը նրանում է, թե արդյոք Բաքուն կսպասի, մինչև անջատողական վարչակարգն ինքն իրեն կազմալուծվի։ Ինչ-որ մի պահ, որը կարող է գալ ավելի շուտ, քան թվում է, Ղարաբաղի հայ բնակչությունը կսկսի ավելի կոշտ պահանջել խնդրի լուծումը, հատկապես եթե հաշվի առնել, որ առջեւում ձմեռ է։

Ռուսական խաղաղապահ քանակակազմի (ՌԽՔ) ժամանակավոր պատասխանատվության գոտում նրանք, ովքեր փող ունեն՝ ղարաբաղցի հայերի սոցիալական կառուցվածքում այսպես կոչված վերնախավը գտնվում է առավել շահեկան վիճակում։ Սոցիալական ցանցերում շրջանառվող տեսանյութերն ու լուսանկարները այս առումով շատ պերճախոս են։ Բայց մնացածների համար կենսամակարդակը նկատելիորեն տարբերվում է: Հացահատիկի անբերքատվությունը, սև շուկան մեծապես ազդում են Ղարաբաղի հասարակ հայերի վիճակի վրա։

Այս խնդիրը լուծելու համար, անհրաժեշտ է բացել Աղդամ-Խանքենդի ճանապարհը՝ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների առաքման համար։ Ներկա ժամանակ այն արգելափակված է: Ես ինքս այնտեղ էի օգոստոսի վերջին օրերին։ Օգոստոսի 30-ի ուշ երեկոյան կային որոշակի հույսեր, որ ռուս խաղաղապահները կմոտենան, բեռնատարներից կբեռնաթափեն Ադրբեջանի Կարմիր մահիկի ընկերության կողմից բերված 40 տոննա ալյուրը, այն կբեռնեն ՌԽՔ-ի մեքենաների վրա և կգնան դեպի Խանքենդի։

Բայց այդ հույսերը չարդարացան։ Տեղի հայերը, որքան մեզ հայտնի է, ռուսական քանակակազմի մեքենաներին թույլ չտվեցին մոտենալ այն վայրը, որտեղ մենք էինք՝ Աղդամ-Խանքենդի ճանապարհի մուտքի մոտ։ Արդյոք տեղի հայերը գործել են սեփական նախաձեռնությամբ, թե կատարել են անջատողական խունտայի հրամանը՝ երկրորդական հարց է։

Իրականությունը նրանում է, որ եթե ղարաբաղցի հայերը հայտարարում են, որ սովամահ են լինում և խնդրում են շտապ միջազգային հումանիտար օգնություն, բայց դրանով հանդերձ հրաժարվում են Ադրբեջանի Կարմիր մահիկի ընկերության կողմից առաջարկված մատակարարումներից, ապա ծագում է ակնհայտ եզրակացություն, որ նրանց ներկայիս պայքարը կրում է ոչ թե մարդասիրական, այլ քաղաքական բնույթ։

Եթե Աղդամ-Խանքենդի ճանապարհը որոշ ժամանակ փակ մնա, Ղարաբաղի շարքային հայերի վիճակը կվատթարանա, և դա կարող է հանգեցնել սննդի ինքնազսպման։ Բայց ինքնազսպումը, հազվադեպ բացառություններով, ավարտվում է առանց մահացու ելքին հասնելու։

Բաքուն չի կարողանում երկխոսություն անցկացնել Խանքենդիում բազավորված անջատողական խունտայի հետ, բայց խունտայի ղեկավարության մեջ փոփոխությունները՝ Ղարաբաղի հայերի ներկայացուցիչների հետ այս պահին շփումները դարձնում են քիչ հավանական: Անջատողականների, այսպես կոչված, նոր «պետնախարար» Սամվել Շահրամանյանը հայտնի է Բակո Սահակյանի եւ Արկադի Ղուկասյանի հետ սերտ կապերով։ Անօրինական «խորհրդարանի» այսպես կոչված նոր «խոսնակ» Դավիթ Իշխանյանը հանդիսանում է «Դաշնակցություն» կուսակցության անդամ։ Կարծում եմ, չկա անհրաժեշտություն խոսել այն մասին, թե նա իրենից ինչ է ներկայացնում։ Վերջին իրադարձությունները ինչ-որ իմաստով կարելի է բնութագրել որպես «Ղարաբաղի կլանի կողմից իշխանության զավթում Խանքենդիում», ինչը կարող է որոշակի հետևանքներ ունենալ Երևանի իշխանությունների համար։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը գտնվում է ճնշման տակ։ Երեւանի քաղաքապետի առաջիկա ընտրությունները զբաղեցնում են նրա բոլոր մտքերը։ Նա պետք է ապահովի «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության թեկնածու Տիգրան Ավինյանի հաղթանակը։ Իսկ վարչապետի անբարյացկամները ձգտում են ընտրությունները վերածել ինքնին Փաշինյանի նկատմամբ վստահության քվեի, հուսալով, որ եթե Ավինյանը պարտվի, ապա դրանով կսկսի Փաշինյանին իշխանությունից հեռացնելու իրադարձությունների շղթան։

Այս ամենը նշանակում է, որ Հայաստանի վարչապետը պետք է բարձրացնի իր վարկանիշը, կամ թույլ չտա դրա հետագա անկումը։ Հնարավոր է, որ բնակչության առավել լայն շերտերի նկատմամբ ավելի մոտիկ մնալու ձգտումներում են թաքնվում՝ նախկին նախագահներ Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի ռեւանշիստական տրամադրությունների նկատմամբ չափազանց ներողամիտ վերաբերվելու Փաշինյանի վերջերս ուժողացող հակվածությունը։

Փաշինյանը պնդում է «Լեռնային Ղարաբաղի», որպես տարածքային միավորի գոյությանը, պահանջելով ղարաբաղցի հայերի իրավունքներն ու անվտանգությունը երաշխավորող միջազգային մեխանիզմի ստեղծում, հիանալի հասկանալով, որ Բաքուն դրան չի համաձայնվի։ Ոչ մի ինքնիշխան պետության, ներառյալ հենց Հայաստանի կողմից չճանաչված «Լեռնային Ղարաբաղի հռչակման» ինչ-որ հռչակագրի ընդունման տարեդարձի առթիվ նրա շնորհավորական նամակը, դուրս եկավ չափազանց անօգուտ, հատկապես հաշվի առնելով դրա բովանդակությունը։ Բաքուն դա գնահատեց, որպես տարածքային պահանջ։

Խաղաղ գործընթացը, ըստ երևույթին, այս պահին կարծես թե կասեցվել է։ Առաջընթացի տեսանելի նշաններ չկան, ղարաբաղցի հայերն էլ են մտել փակուղի։ Բայց լճացումը չի կարող հավերժ տեւել։ Սովորաբար, ստեղծված իրավիճակում բանակցությունների անդորրը ուղեկցվում է տեղում լարվածության աճով, որը նախ ճգնաժամը խորացնում է մինչև որոշակի պահի, իսկ այնուհետև հանգեցնում է քննարկումների նոր փուլի համար թատերաբեմ բացող հանգամանքների նոր դասավորությանը Դժվար թե այդ սխեման այս անգամ փոխվի։