«Ղարաբաղում ցանկացած տեղային հակամարտություն Հայաստանի օգտին չէ» Ստաս Պրիտչինը՝ Caliber.Az կայքում

Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի Համաշխարհային տնտեսության և միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտի (ՌԳԱ ՀՏՄՀ) հետխորհրդային հետազոտությունների կենտրոնի ավագ գիտաշխատող, պատմական գիտությունների թեկնածու, ռուսաստանցի փորձագետ Ստաս Պրիտչինը Caliber.Az-ի հետ կիսվել է Ադրբեջանի մի շարք կարևոր խնդիրների շուրջ իր կարծիքով։

-Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների նորմալացման շանսերը բանակցային գործընթացի այս փուլում։ Բանակցային գործընթացի տվյալ փուլում։

-Կարգավորման գործընթացը բավականին երկար պատմություն է, եթե մենք խոսում ենք քաղաքական, տնտեսական հարաբերությունների լիարժեք վերականգնման մասին, հատկապես, հաշվի առնելով այն, որ գրեթե երեսուն տարվա ընթացքում կողմերը միմյանց նայել են որպես թշնամիներ, խրամատների և զենքի միջոցով։ Դրանով հանդերձ նրանք նույնիսկ չէին էլ պատկերացնում, որ մի օր նրանք ստիպված կլինեն լուծել սահմանին, տրանսպորտին վերաբերվող հարցեր, մշակեն նորմատիվաիրավական բազա, որը կկարգավորի անհրաժեշտ շփումների ողջ կոմպլեքսը՝ ընդհուպ մաքսային կարգավորումը։ Այս բոլոր ջանքերը պահանջում են շատ ժամանակ, չնայած այն նրան, որ մինչ օրս սահմանի և ընդհանրապես խաղաղության պայմանագրի հիմնարար կարևոր հարցերը դեռևս լուծված չեն։ Այդուհանդերձ, ակնհայտ է, որ գործընթացը ընթանում, թեկուզ դժվարությամբ, և նկատվում է դիրքորոշումների աստիճանաբար մերձեցում։

-Սահմանների սահմանազատման ու սահմանագծման հարցի նկատմամբ կողմերի փոխզիջումային մոտեցման ինչպի՞սի հավանականություն կա։

- Սահմանազատումը և սահմանագծումը երկար գործընթաց է, որը ներառում է մի քանի փուլ: Նախ, սա հողի վրա աշխատանք է՝ սահմանապահների, մարդկանց, ովքեր պատասխանատու են նյութատեխնիկական ապահովման համար, ովքեր քայլ առ քայլ համաձայնեցնում են, մետր առ մետր չափում են տարածքները։ Տվյալ դեպքում ամեն ինչ բարդանում է նրանով, որ Ադրբեջանի կողմից ազատագրված Լաչինի եւ Քլբեջարի շրջանները լեռնային տարածքներ են։ Կարևոր է նաև, որ սահմանների սահմանազատման համար ստեղծված հանձնաժողովները դեռ ամբողջ ուժով չեն սկսել աշխատել։

Մինչդեռ նույնիսկ դաշնակից պետությունների մոտ ժամանակ առ ժամանակ որոշակի հարցեր են ծագում սահմանների հետ կապված։ ԱՄՆ-ն և Կանադան դեռ չեն սահմանազատել իրենց միջև եղած ամբողջ սահմանը։ Կարծում եմ, որ ամիսներ, միգուցե և տարիներ կպահանջվեն այս առանցքային խնդրի լուծման համար, եթե, իհարկե, կողմերը դրսևորեն քաղաքական կամք և այն փակելու պատրաստակամություն։

- Ինչպե՞ս եք գնահատում Եվրոպայի միջնորդական ջանքերը Բաքվի և Երևանի միջև բանակցություններում։ Ձեր կարծիքով, դա խանգարո՞ւմ է, թե՞ օգնում է առաջ մղել խաղաղության օրակարգը Կովկասում:

-Մենք տեսնում ենք, որ Եվրոպական Միությունը վերջերս ակտիվացել է, ակտիվ դիրքորոշում է ցուցաբերում կարգավորման հարցերում, դրանով հանդերձ ինչ որ սկզբունքորեն նոր մոտեցում չի ներկայացնում։ Նա օգտագործում է այն մշակումները, որոնք նախկինում ձևակերպվել էին այդ նույն ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի, նույն զինադադարի մասին հայտարարության շրջանակներում, որը 2020 թվականի նոյեմբերին ստորագրվել էր ՌԴ նախագահի մասնակցությամբ։ Այսինքն՝ հայեցակարգային, մեթոդաբանական տեսանկյունից Եվրամիությունը՝ պարզապես ևս մեկ հարթակ է, որը փորձում է օգտվել կողմերի հավելյալ միջնորդների պահանջից, հաշվարկելով, որ այդ նոր ձևաչափերը թույլ կտան ամրապնդել իրենց բանակցային դիրքերը։ Բայց, ինչպես տեսնում ենք, դա տեղի չի ունենում։

Նույնիսկ չնայած դրան, որ Եվրամիությունը կենտրոնանում է ինչ որ առանձին հարցերի վրա, օրինակ՝ խաղաղության պայմանագրի շուրջ առաջընթացը այդպես էլ տեղի չունեցավ, ինչը հիմնականում դեմ է առնում իրենց միջև հարցերը լուծելու կողմերի ցանկության բացակայությանը։ Հայաստանում պայմանավորվածություններին դիմադրություն կա, Ադրբեջանը նույնպես խիստ պայմաններ է դնում ցանկացած պայմանագրերի ստորագրման համար։ Հետևաբար, որքան էլ միջնորդները հզոր լինեն, ինչքան էլ նոր մոտեցումներ առաջարկեն, պետք է փոխզիջում լինի նախկինում կռված երկու կողմերի միջեւ։ Ուստի ես համարում եմ, որ ԵՄ-ն ոչ մի նոր բան չի բերել և ստեղծված աշխարհաքաղաքական իրավիճակում փորձում է օգտվել միջնորդության հնարավորությունից։

-Հնարավոր համարում եք արդյո՞ք Ղարաբաղում նոր պատերազմ՝ հաշվի առնելով Հայաստանում տիրող ռեւանշիստական տրամադրությունները։

- Հասկանալի է, որ կոնֆլիկտային գոտիների շուրջ իրավիճակի զարգացումը կանխատեսելու դեպքում մենք չենք կարող բացառել սրումները։ Բայց այս կոնկրետ իրավիճակում էսկալացիան երկարաժամկետ բնույթ չի կրի, քանի որ այժմ կա ավելի ուժեղ խաղացողի՝ Ադրբեջանի գերիշխող դիրք։ Հայաստանի համար դժվար կլինի ներկա պայմաններում ինչ-որ բան հակադրել Ադրբեջանին, հատկապես նախկին ստատուս քվոյի և պաշտպանիչ գոտիների բացակայության պայմաններում։ Չէ որ նույնիսկ Խանքենդիի շրջանը գտնվում է շատ խոցելի վիճակում, քանի որ շուրջը առանցքային դիրքերը վերահսկվում են ադրբեջանական բանակի կողմից։ Համապատասխանաբար, եթե տեղի ունենա ինչ-որ տեղային հակամարտություն, այն բավականին արագ ռեժիմով կլուծվի ոչ հօգուտ Հայաստանի։ Այ այդպիսին է ռազմական զորադասավորումը։

-Այսինքն Դուք բացառո՞ւմ եք տեսանելի ապագայում Բաքվի և Երևանի միջև խաղաղության համաձայնագրի ձեռքբերումը։

-Իմ հասկացողությամբ խաղաղության պայմանագիրը դա փաստաթուղթ է, որը վերջակետ է դնում հարցերի մի ամբողջ շարքի լուծման մեջ, այդ թվում նաև սահմանային բոլոր հարցերը կարգավորմնը, կա միմյանց տարածքային ամբողջականության ճանաչում, տրանսպորտային հարցերը համաձայնեցված են։ Որքան հասկանում եմ, Ադրբեջանում այն կարծիքին են, որ խաղաղ պայմանագիր անհրաժեշտ է նրա համար, որպեսզի լիարժեք գործարկել հարաբերությունները ու մնացած ուղիներով բանակցությունները։ Այսինքն, այն կարծես թե առաջին փաստաթուղթն է, որը հիմնարար է լինելու մնացած առանցքային հարցերի լուծման համար։ Բայց չնայած ուղիները բաժանելու այս մոտեցմանը, այն դեռ թույլ չի տալիս արդյունքի հասնել։ Ինչը ցույց է տվել նաեւ Բրյուսելի գագաթնաժողովը։

Իմ կարծիքով, խաղաղության պայմանագրի ընդունումը, թեկուզ կտրված տարբերակով, կլինի իսկական բեկում բանակցություններում։ Բայց առայժմ մենք տեսնում ենք, որ շփումները բավականին բարդ են ընթանում։