Մինսկի խումբը որպես խոյահարող ջոկատ «միացումի» համար Հայերը կառչում են երևակայական ծղոտից

44-օրյա պատերազմի ավարտից ի վեր Հայաստանում մոլեգնած փնտրում են որևէ մի բան, որից կարելի է կառչել Ղարաբաղի հայերի համար որոշակի «կարգավիճակ» պահպանելու համար։ Սկզբում նրանք ունեին կամ պատկերացնում էին, որ ունեն չորս հաղթաթուղթ. Ղարաբաղի հայ բնակչությունը, Հայաստանի զինված ուժերը, ռուսական խաղաղապահ քանակակազմը (ՌԽՔ), ինչպես նաև ադրբեջանական վարչակազմի բացակայությունը ՌԽՔ-ի ժամանակավոր պատասխանատվության գոտում։ Սակայն Բաքվի այնպիսի պլանաչափ քայլերը, ինչպիսիք են «Լաչին» սահմանապահ անցակետի տեղադրումը, իսկ հետո նաև հակաահաբեկչական միջոցառումները, հանգեցրին՝ Ղարաբաղի տարածքում Հայաստանի զինված ուժերի և անջատողական ջոկատների կապիտուլյացիայի, խունտայի ինքնալուծարմանը և հայերի Հայաստան կամավոր վերաբնակեցմանը։ Ադրբեջանի պետությունը վերականգնեց իր ինքնիշխանությունը ողջ Ղարաբաղում, ներառյալ Խանքենդիում։

Դրանից հետո ռեւանշիստների բոլոր հույսերը կապված էին միայն ՌԽՔ-ի հետ, որի առկայությունը, նրանց կարծիքով, պետք է ծառայեր որպես հայերի, իրենց սեփական պայմաններով վերադարձի երաշխիք։ Կարծես թե Մոսկվայում այլ կերպ էին մտածում՝ ինչո՞ւ պահել զինվորական կոնտինգենտ, եթե այնտեղ այլեւս հայեր չկան։ Եվ ուրեմն երբ ռուս խաղաղապահներն էլ լքեցին Ղարաբաղը, և, կարծես թե, արդեն կառչելու բան չմնաց, պարզվեց, որ «փրկիչ ծղոտը» այնուամենայնիվ գոյություն ունի՝ դա Հայաստանի իշխանությունների աչքում հանդիսանում է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը։

Այլապես ինչպե՞ս կարելի է գնահատել Երևանի արձագանքը Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի՝ Մինսկի խմբի դե յուրե չեղարկելուն համաձայնելվելու առաջարկին։ Հիշեցնեմ, որ Ի.Ալիևը, ելույթ ունենալով թուրքական պետությունների խորհրդարանների ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ժամանակ, ասել է. «Դրանում (ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը - խմբ.) ոչ մի անհհրաժեշտություն չկա, այն հիմա չի գործում։ Մենք դե ֆակտո թույլ չենք տա, որ այն գործի։ Ինչ վերաբերում է դե յուրե, ապա իրավաբանորեն այն պետք է չեղարկվի, և սա ցույց կտա, թե որքանով է Հայաստանը անկեղծ։ Եթե Հայաստանը նախընտրի պահպանել Մինսկի խումբը՝ նշանակում է, որ մեր նկատմամբ նրանց տարածքային պահանջները շարունակվում են»։

Եվ ուրեմն Երեւանից սկսեցին պատասխաններ գալ։ Ճիշտ է, դեռ ոչ վարչապետ Փաշինյանի շուրթերից, այլ ուրիշ պաշտոնյաների կողմից։

«Ես կարծում եմ, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը պետք է լուծարվի, երբ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղություն կլինի, երբ բոլոր հարցերը լուծվեն և պայմանագիրը կստորագրվի։ Միայն այդ դեպքում մենք կկարողանանք քննարկել այս հարցը, հիմա այդ հարցի քննարկումը հաստատ նպատակահարմար չէ»,- ասել է Հայաստանի խորհրդարանի պաշտպանության հարցերով կոմիտեի փոխնախագահ Արմեն Խաչատրյանը։

Խորհրդարանի խոսնակ Ալեն Սիմոնյանը լրագրողների հետ զրույցում նույնպես հաստատել է, որ Հայաստանի իշխանությունները դեմ են Մինսկի խմբի լուծարմանը։ Սիմոնյանի խոսքով, «ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մասին խոսակցությունները՝ դրանք այն խոսակցություններն են, որոնք կարող են լինել խաղաղ պայմանագրի ստորագրումից հետո»։

Սակայն բոլորից պերճախոս արտահայտվել է ընդդիմադիր «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Գեղամ Մանուկյանը, ում խոսքով «Մինսկի խումբը, թեև ներկա ժամանակ և չի գործում, բայց հանդիսանում է ղարաբաղցի հայերի իրավունքների պաշտպանության համար լեգիտիմ ձևաչափ»։ Պատգամավորը հավելել է, որ ներկա ժամանակ հակամարտություն կա Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև, բայց չի բացառվում, որ վաղը կարող է փոխվել աշխարհաքաղաքական իրավիճակը։ «Հայաստանը չպետք է հրաժարվի այդ մանդատից, լեգիտիմ մանդատից»,- ընդգծել է նա։ Եվ վերջապես, նա արտահայտել է հետևյալ թեզը. «Եթե դեռ կա Մինսկի խումբը, նշանակում է կա նաև Ղարաբաղի խնդիրը»։

Այս թեզը շատ հեշտ է շրջել Մանուկյանի դեմ։ Եթե Ղարաբաղի խնդիրը կապված է Մինսկի խմբի գոյության հետ, ապա ստացվում է, որ այդ խնդիրը չկար, երբ չկար Մինսկի խումբը։ Եթե հաշվի առնել, որ Մինսկի խումբը ստեղծվել է 1992 թվականին, ապա, համաձայն Մարուքյանի ֆորմալ տրամաբանության՝ ստացվում է, որ մինչ այդ ամսաթիվը Ղարաբաղի խնդիր չի եղել։ Անհեթեթ է հնչում։ Ղարաբաղյան խնդիրը նախաձեռնվել է ոչ թե Մինսկի խմբի, այլ Հայաստանի կողմից։ Բայց Ադրբեջանն ինքնուրույն պարզաբանել է Հայաստանի հետ։ Եվ Մինսկի խումբն այլեւս պետք չէ։ Սա, եթե հակիրճ ասենք: Նման հայտարարություններ անելով, Մանուկյանը հնչեցնում է այն միտքը, որ Մինսկի խմբի հիմնական խնդիրը եղել է ղարաբաղցի հայերի «կարգավիճակի» փոխադարձ ընդունելի լուծում գտնելը։ Եվ որ, քանի դեռ կա Մինսկի խումբը՝ հայերի «կարգավիճակի» հարցը մնում է։ Ու թեև Մանուկյանը ներկայացնում է ընդդիմությունը, դատելով Սիմոնյանի խոսքերից, հենց այդպես է պատկերը պատկերացնում նաև պաշտոնական Երևանը։

Սակայն նման ընթերցումը անհեթեթություն է։ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը՝ ինքնանպատակ չէ, այլ ընդամենը որոշակի համատեքստում կիրառելի գործիք։ Եվ այդ համատեքստը՝ 1996 թվականի դեկտեմբերին Լիսաբոնի գագաթնաժողովում արձանագրված տարածքային ամբողջականության շրջանակներում նախկին ղարաբաղյան հակամարտության (ներառյալ Ղարաբաղի հայերի «կարգավիճակը») կարգավորման խաղաղ տարբերակը դիտարկելու Ադրբեջանի ժամանակավոր պատրաստակամությունն է։ Այսինքն Ադրբեջանը երբեք չի հրաժարվել իր տարածքային ամբողջականության հարցը ռազմական ճանապարհով լուծելու իրավունքից։

Այդ համատեքստը մոռացության է մատնվել։ Հայաստանն ինքը մերժեց լուծման տարբերակները, որոնք ենթադրում էին Բաքվի ինքնիշխանությունը Ղարաբաղի նկատմամբ, թեև Բաքուն Ղարաբաղի հայերին առաջարկում էր ինքնավարության բարձրագույն կարգավիճակ, և այդպիսով մերժեց խնդրի խաղաղ լուծման հնարավորությունը։ Արդյունքում, Ադրբեջանը, միջազգային իրավունքի աջակցությամբ, արդեն միակողմանի կարգով լուծել է Ղարաբաղի խնդիրը։

Այսպիսով, այստեղ, չնայած Մանուկյանի թեզի, գործում է հակառակ օրենքը. «Չկա խնդիր՝ չկա Մինսկի խումբը»։

Սակայն հայկական կողմը, ըստ երեւույթին, փորձում է ապացուցել, որ խնդիր կա։ Եթե նա շարունակի համառել այդ զբաղմունքում, ապա, թերևս, իսկապես կարելի է խոսել խնդրի առկայության մասին։ Միայն թե սա ոչ թե Ղարաբաղի խնդիրն է և ոչ թե ղարաբաղցի հայերի «կարգավիճակի» խնդիրը, սա՝ Հայաստանի տարածքային հավակնությունների խնդիրն է Ադրբեջանի նկատմամբ։

Եվ որքան շատ ժամանակ անցնի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության վերականգնումի օրվանից, այնքան այդ պահանջները ավելի աղաղակող տեսք կունենան համաշխարհային հանրության աչքերին։ Եթե մտածել, ապա Մինսկի խումբը լուծարելու դժկամությունը, որքան էլ այն անօգնական լինի, դա նույն կարգի երևույթ է, ինչ Հայաստանի Սահմանադրության մեջ այն դրույթի առկայությունը, որ «Ղարաբաղը հանդիսանում է այդ երկրի մասը»։ Ռեւանշիստների բորբոքված երեւակայության մեջ Մինսկի խումբը կօգնի «հատուկ կարգավիճակով» օժտված հայերին վերադառնալ Ղարաբաղ, իսկ հետագայում հասնել նաև նրանց որոշակի աստիճանի ինքնավարության։ Նման քայլերը, նրանց պատկերացմամբ, թույլ կտային վերադառնալ պայմանական 1988 թվականին, երբ ամեն ինչ նոր էր սկսվում...

Դատարկ երազներ։ «Երկաթե բռունցքը» տասնամյակների ընթացքում հզորություն է հավաքել ոչ նրա համար, որպեսզի թուլացնել բռունցքը: Մինսկի խմբի լուծարմանը նպաստելուց, հավասարապես նաև Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջները իր օրենսդրությունից հանելուց Հայաստանի հրաժարվելը՝ Երևանին ցուցադրում է, որպես ագրեսիվ երկիր և անխուսափելիորեն կհանգեցնի սպառազինությունների մրցավազքի, որում Հայաստանը հաղթելու ոչ մի շանս չունի։