Մոսկվային հարմար է տարածաշրջանում հարցերը լուծել ոչ թե Երեւանի, այլ Բաքվի հետ Լավրովի Ադրբեջան կատարած այցի մասին

Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովի ներկայիս երկօրյա այցը Ադրբեջան, թեև այն զուգադիպվել էր մեր երկրների միջև Դաշնակցային համագործակցության մասին հռչակագրի ստորագրման տարեդարձի հետ (2022 թ. փետրվարի 22), ցույց տվեց նաև այն, որ ներկա ժամանակ Մոսկվան տարածաշրջանային համագործակցության հարցերում նախընտրություն է տալիս Բաքվին, այլ ոչ թե Երեւանին։

Այդ մասին է ասում նաեւ այն, որ ոչ նախքան Բաքու, և ոչ Բաքվից հետո Լավրովը չի այցելել Երեւան, ինչպես դա ավանդաբար եղել է Հարավային Կովկաս կատարած նրա նախորդ այցերի ժամանակ։ Իսկ ամեն ինչի պատճառը Երևանի՝ գնալով ավելի բացահայտ արևմտամետ քաղաքականությունն է, որը հատկապես բացահայտ դրսևորվեց եվրոպական առաքելության վերջերս Հայաստան ժամանելու ֆոնին։ Բնականաբար, հայ-ռուսական ամենևին ոչ հասարակ հարաբերությունները առաջացրել են պաշտոնական Մոսկվայի՝ առաջվա պես ոչ այդքան բարենպաստ արձագանքը։

Միանգամայն ակնհայտ է, որ Երևանի քաղաքականությունից Կրեմլի դժգոհությանը նպաստում է նաև այն, որ Հայաստանը ձգտում է դուրս գալ Ռուսաստանի միջնորդությամբ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման եռակողմ ձևաչափից և նախապատվություն է տալիս բանակցությունների եվրոպական ուղուն, առավելապես Ֆրանսիայի մասնակցությամբ։ Մոսկվան չի պատրաստվում դիմանալ՝ նախորդ տարվա դեկտեմբերին նախատեսված եռակողմ բանակցությունների նախօրեին Երեւանի դեմարշով իրեն, որպես դաշնակցի ու միջնորդի կողմից հասցված վիրավորանքին։ Այդ ժամանակ Հայաստանը ցուցադրաբար հրաժարվեց մոսկովյան հանդիպումից՝ այս անգամ պատճառաբանելով հերթական հնարանքը՝ այս անգամ «Ադրբեջանի կողմից Լաչինի ճանապարհի շրջափակման» պատճառով մտացածին «Ղարաբաղի 120 հազար հայերի» վրա փլված մարդասիրական աղետի մասին։ Իսկ իրականում Երևանը ցույց տվեց, որ չի ցանկանում կառուցողական բանակցություններ, առավել ևս Ռուսաստանի մոդերատորության ներքո, ինչպես նաև խուսափում է եռակողմ հայտարարություններով ստանձնած իր պարտավորությունների կատարումից, ինչը շարունակում են պնդել և՛ Բաքվում, և՛ Մոսկվայում։ Արդյունքում դեկտեմբերին մոսկովյան բանակցությունները անցկացվեցին Ռուսաստանի ԱԳՆ ղեկավար Սերգեյ Լավրովի և նրա ադրբեջանցի գործընկեր Ջեյհուն Բայրամովի մասնակցությամբ՝ առանց Միրզոյանի։ Այնուամենայնիվ, կողմերը պայմանավորվեցին՝ Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի, 2021 թվականի հունվարի 11-ի և նոյեմբերի 26-ի, ինչպես նաև 2022 թվականի հոկտեմբերի 31-ի եռակողմ հայտարարությունների իրականացման աշխատանքի դինամիկայի մասին։

Ստեղծված իրավիճակում ինքնաբերաբար ծագում է երկու եզրակացություն. եթե նախկինում Ռուսաստանը Հայաստանին և Ադրբեջանին հավասարապես կոչ էր անում նորմալացնել հարաբերությունները, ապա այժմ, իր առջև դրված նպատակներին հասնելու և խաղաղության պայմանագիր կնքելու համար Մոսկվան՝ Երևանի վրա ճնշում գործադնելու ծանրակշիռ հիմնավորումներ՝ օգտագործելով ազդեցության սեփական լծակներ ունի։

Եվ ըստ էության, Մոսկվան արդեն հաստատակամորեն ընդունել է հօգուտ Բաքվի հիմնական քաղաքական փաստարկ՝ 2020 թվականին Ղարաբաղում պատերազմի արդյունքներով Ադրբեջանը վերադարձրել է այն տարածքները, որոնք պատկանում են իրեն։ Սա «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում Սերգեյ Լավրովի վերջին հայտարարության գլխավոր ուղերձներից մեկն է։

«Ադրբեջանի տարածքները օկուպացվել էին Հայաստանի կողմից, Ադրբեջանը վերադարձրել է իր հողերը»,- ընդգծել է ՌԴ ԱԳՆ ղեկավարը՝ այս ուղերձը հասցեագրելով առաջին հերթին Երևանին և միաժամանակ նրան հիշեցնելով, որ Հայաստանը ինքն է ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։

Այսպիսով, Ռուսաստանը, հստակորեն բարձրաձայնելով և՛ իր, և՛ Բաքվի համար սկզբունքային կարևորություն ներկայացնող հարցերը, Երևանին հասկացրել է, որ հետկոնֆլիկտային շրջանում կշարունակի տարածաշրջանային օրակարգի հարցերում հավատարիմ մնալ օբյեկտիվությանը։ Մոսկվայի այդ նույն քաղաքականությունը կարելի է տեսնել տարածաշրջանի տրանսպորտային կարևորագույն զարկերակների, մասնավորապես Զանգեզուրի միջանցքի բացման հարցերում, որին ամեն կերպ խոչընդոտում է Հայաստանը։

Ընդհանրապես, կասկած չկա, որ հայկական կողմը Ադրբեջանի հետ խաղաղության այլընտրանքը տեսնում է բանակցությունների տորպեդահարման, տարածաշրջան ավերիչ ուժեր մտցնելու, ռեւանշիստական տրամադրություններ սերմանելու և նոր պատերազմի մեջ։ Այն ամենը, ինչ այսօր ձեռնարկում է Երևանը՝ հակասում է Մոսկվայի շահերին, որին ակնհայտորեն պետք չէ Հայաստանում մի ամբողջ երկու տարով օտարերկրյա էմիսարների ներկայությունը։ Մոսկվային առավել քան երբևէ պետք է խաղաղության պայմանագիր կնքել Բաքվի և Երևանի միջև բացառապես իր մոդերատորության ներքո և ցանկալի է մոտ ժամանակահատվածում: Դա նրան թույլ կտա պահպանել իր ազդեցությունը ռազմավարական կարևոր տարածաշրջանում և միևնույն ժամանակ մեծացնել որպես խաղարարի իր քաղաքական նշանակությունը, ինչը հատկապես անհրաժեշտ է այժմ, երբ նա մինչև ականջները խրված է Ուկրաինայի հետ պատերազմում:

Դրա հետ մեկտեղ, հաշվի առնելով խաղաղությանը Բաքվի հավատարմությունը, եռակողմ հայտարարությունների իրականացումը, ռուս-ադրբեջանական համագործակցության ամրապնդումը բարենպաստ հեռանկար է խոստանում ողջ տարածաշրջանի համար, ինչպես անվտանգության, այնպես էլ առևտրատնտեսական հարաբերությունների տեսակետից, իսկ Դաշնակցային համագործակցության մասին հռչակագիրը՝ նաև խաղաղ հեռանկարները իրականացնելու ուղղությամբ քայլերը համաձայնեցնելու հնարավորություն է։

Նման համատեքստում լիովին տեղավորվում է նաև Սերգեյ Լավրովի Բաքվում հնչեցրած հայտարարությունները. տարածաշրջանային անվտանգությունը շարունակում է մնալ ամենահրատապ թեման Ադրբեջանի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև հարաբերություններում, ոչ միայն երկկողմ, այլև բազմակողմ պլանով; միայն Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև դաշնակցային համագործակցության խորացումը դրական խթան կհաղորդի ողջ տարածաշրջանին։

Այս կապակցությամբ Ադրբեջանի նախագահը Լավրովի հետ հանդիպմանը մատնանշել է այն հատուկ դերը, որը Մոսկվան խաղում է հայ-ադրբեջանական կարգավորման մեջ՝ նշելով, որ Բաքուն մտադրված է դրական և կառուցողական աշխատել և՛ հայկական, և՛ ռուսական կողմի հետ, որպեսզի արագ շրջի թշնամանքի էջը և խաղաղություն վերադարձնի Հարավային Կովկասում։ Սակայն, ինչպես ցույց է տալիս Երեւանի ապակառուցողական քաղաքականությունը, Հայաստանի իշխանությունները բնավ պատրաստ չեն տարածաշրջանի խաղաղ ապագայի նմանատիպ իրողություններին։

Մոսկվայի համար Բաքվի ներկայիս դիրքորոշման առաջնահերթությունը Caliber.Az-ի հետ զրույցում հաստատել է՝ Հարավային Կովկասի և Մերձավոր Արևելքի հարցերով ռուսաստանցի փորձագետ, հասարակական գործիչ և հրապարակախոս Դմիտրի Վերխոտուրովը, ով հատուկ նշել է, որ Բաքուն, ի տարբերություն Երևանի, կատարում է ձեռք բերված պայմանավորվածությունները և համաձայնությունները, ինչի շնորհիվ առաջընթացի է հասնում իր արտաքին քաղաքականության մեջ։

«Իսկ տեսեք, Երեւանի հաշվով Մոսկվան նման վստահություն չունի։ Հետևաբար Լավրովին հարմար է՝ Կովկասի, Կասպից ծովի հետ կապված մի շարք հարցերը լուծել Բաքվի գծով, ինչը նա, սկզբունքորեն, և անում է։ Ուստի, կասկածից վեր է, որ ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունները այնուհետև նույնպես մի շարք հարցերով շարունակելու են դինամիկ զարգանալ։ Իսկ դատելով Կովկասի բոլոր երկրների հետ «երեք գումարած երեք» ռեժիմի ձևաչափով բանակցություններ վարելու Լավրովի ցանկությունից, ըստ երևույթին, ՌԴ ԱԳՆ-ն ադրբեջանական գիծը դիտարկում է որպես այս տարածաշրջանում իրավիճակի ընդհանուր բարելավման միջոց»,- ասել է Վերխոտուրովը՝ հավելելով, որ որոշակի պայմաններով Բաքուն կարող է դառնալ Մոսկվայի համար այդ ցանկալի քաղաքական գործընթացի մոդերատոր։