Նրանց ատելության 10 պատճառներ Հայաստանում հակասեմիտիզմի մասին

«Հայաստանում հակասեմիտիզմ գոյություն ունի։ Սա ոչ ադրբեջանական գյուտ և ոչ էլ իսրայելական»,- այսպես է սկսվում հոդվածը իսրայելական «Ynet» պարբերականում: Հոդվածի հեղինակն է՝ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների հետազոտող, դոկտոր Էլինա Բարդաչ-Յալովան։ Նա տագնապ է հայտնում Հայաստանում հակասեմականության աճի հետ կապված և Իսրայելի իշխանություններին կոչ է անում ուշադիր հետևել այդ խնդրին։

«Վերջին մեկ տարվա ընթացքում մենք դարձել ենք Հայաստանում բազմաթիվ հակասեմական դեպքերի ականատեսներ, որոնցից մի քանիսը ամբողջությամբ անտեսվեցին իշխանությունների կողմից։ Առավել ևս, համացանցում հակաիսրայելական և հակահրեական ելույթների մակարդակը վերջին մեկ տարվա ընթացքում զգալիորեն աճել է, հատկապես Գազայի հատվածում՝ «Երկաթե սուսեր» պատերազմը սկսվելուց հետո»,- ի թիվս այլոց գրում է հեղինակը։

Շատ կարևոր պահ։ Ուրեմն, ինչո՞ւ հենց վերջին տարում և ինչո՞ւ հատկապես Գազայում պատերազմի սկզբից։

Կարծում եմ, որ այս տարվա մեջ (ես առայժմ չեմ դիտարկում Գազայում պատերազմը) հակասեմիտական տրամադրությունների աճը հանդիսանում է՝ «միացում» գաղափարի փլուզման գիտակցման ֆոնին ողջ աշխարհի վրա հայերի աճող գրգռվածության ուղղակի արտացոլում։ Չգիտեմ, Հայաստանում նվազել են արդյոք հասարակության մեջ հակաֆրանսիական տրամադրությունները, սակայն չեմ զարմանա, որ նույնիսկ նրանք հայտնվեցին՝ Ղարաբաղի տարածաշրջանի վրա ինքնիշխանությունը վերականգնելու Բաքվի քաղաքականությանը ինչ որ բան հակադրելու Ֆրանսիայի անզորության ֆոնին։

Իսկ ինչ վերաբերում է Գազայում ռազմական գործողությանը, ապա կարող է թվալ, որ հայերը կանգնել են պաղեստինցիների պաշտպանության կողմը։ Բայց սա միայն առաջին հայացքից է։ Իրականում գործը այստեղ ուրիշ բանի մեջ է՝ հայերը պարզապես օգտվեցին այն հանգամանքից, որ ամբողջ աշխարհում աճում է Իսրայելի քննադատությունը՝ հոկտեմբերի 7-ի ահաբեկչությանը դաժան արձագանքի համար, փաստորեն, պաղեստինցիների կոլեկտիվ պատժի համար, որպեսզի հրեաների վրա նոր կատաղությամբ բոլորովին այլ բնույթի մաղձ թափեն։

Եթե չհեռանալ կոնսպիրոլոգիայից և չդիտարկել հին ժամանակներում հրեական և հայկական ցեղերի դիմակայության մասին վարկածները, ապա հայերի մեջ հակասեմիտիզմի պատճառները կարող են լինել մի քանիսը:

Ամենահասարակ պատճառը նրանում է, որ Իսրայելը չաջակցեց Ադրբեջանի դեմ հայկական ագրեսիային, առավել ևս, Ադրբեջանի հետ հաստատեց ռազմավարական հարաբերություններ։ Իրավիճակը սրվեց նրանով, որ Ադրբեջանը 44-օրյա պատերազմի ընթացքում հայկական բանակի ջախջախման ժամանակ օգտագործեց այդ թվում նաև իսրայելական սպառազինություն (որը գնել էր գումարով)։

Բայց սա, չնայած գլխավորներից մեկն է, սակայն հրեաների նկատմամբ հայերի ատելության դեռ ոչ միակ պատճառն է։ Ինձ թվում է, որ այդ պատճառներից մի քանիսը կրում են զուտ հոգեբանական բնույթ։ Նման շարժառիթներից մեկը, ըստ երևույթին, ձևավորվում է նրանում, որ հայերը փորձում են գլոբալ մասշտաբով վերարտադրել հրեաների գործունեության մոդելը, սակայն նրանց մոտ դա այնքան էլ արդյունավետ չի ստացվում, իսկ եթե ավելի ճիշտ՝ ապա ընդհանրապես չի ստացվում։

Ժամանակակից Իսրայելն ու Հայաստանը, ըստ իրենց ազգային գաղափարախոսների կարծիքի, ժողովրդի թափառաշրջիկ որդիներին ու դուստրերին իրենց հովանու տակ հավաքելու առաքելություն ունեն։ Սակայն, ի տարբերություն անապատում օազիս ստեղծած հրեաների, հայերի ստեղծագործական եռանդը զարմանալի բնույթով բավարարել է միայն պատմության խորհրդային ժամանակաշրջանի համար։ Իրավանի հինավուրց մահմեդական կերպարի «քաջարի» ոչնչացումը և նրա տեղում վարդագույն տուֆից հայկական երազանքի քաղաքի կառուցումը, արտաքսված ադրբեջանցիների դեռ չսառած օջախներում Սիրիայից և նույնիսկ Ֆրանսիայից վերաբնակեցված «նորաձև» հայրենադարձներ, հսկայական սուբսիդիաներ միութենական բյուջեից՝ հենց խորհրդային ժամանակաշրջանը դարձավ հայկական գաղափարի բարգավաճման դարաշրջանը։ Խորհրդային Հայաստանը՝ հենց պայմանական ժամանակակից Իսրայել է՝ դարաշրջանի վրա ուղղումով։ Միայն Մոսկվայի հայրական ձեռքն է հնարավորություն տվել Հայաստանը դարձնել ազգային պետության յուրօրինակ նմուշ։ Իսկ երբ հայերը մնացին իրենք իրենցով ներկայացված, ապա պարզվեց, որ նրանք պարզապես ի վիճակի չեն ստեղծագործել։ 1991 թվականին անկախություն ձեռք բերելուց ի վեր հայերը ունեցել են 32 տարի ժամանակ, որպեսզի ապացուցել, որ նրանք կարող են հրեաների օրինակով ստեղծել տնտեսապես զարգացած, տեխնոլոգիապես առաջատար և սոցիալական ուղղվածություն ունեցող պետություն։ Սակայն ողջ էներգիան ծախսվել է Ղարաբաղի օկուպացման, այնտեղ հանցավոր գորշ գոտին պահպանելու ու նաև այս երևակայական հաղթանակով դատարկ պարծենալու վրա։ Այո, կար նաև Օհանյանի հայտնի «անհաղթահարելի» գիծը, բայց նա էլ, իր ողջ հզորությամբ հանդերձ իրենից ներկայացնում էր տեխնոլոգիական հետամնաց մտածողության օրինակ։ Ադրբեջանը անօդաչու սարքերի օգնությամբ այս գիծը հեշտությամբ անցանելի դարձրեց։ Հայաստանը պատրաստվում էր հին տիպի պատերազմի և անպատրաստ գտնվեց՝ Ադրբեջանի բարձր տեխնոլոգիական զինված ուժերին դիմադրություն ցույց տալուն։ Հայկական բանակի ջախջախումը և «միացումի» փլուզումը ավելորդ անգամ ցույց տվեցին դեռևս գերիշխող հայկական գաղափարախոսության սնանկությունը։

Մրցակցության ևս մեկ գիծը, որը ածանցված է նախորդից՝ դիցաբանությունն է: Հրեա ժողովուրդը դաստիարակվել է, եթե ոչ փաստացի, ապա ընդհանուր մշակութային մակարդակով Մովսեսի Հնգամատյանի և այլ սուրբ տեքստերի միջոցով (ընդ որում դրանք սուրբ են ոչ միայն հրեաների, այլև մահմեդականների և քրիստոնյաների զգալի մասի համար): Կարելի է աթեիստների հետ երկար վիճել այն մասին, թե արդյո՞ք ամեն ինչ իրոք եղել է, թե՞ դա հրեա ժողովրդի երևակայության արգասիքն է։ Սակայն չի կարելի հերքել այն փաստը, որ այդ տեքստերը դարձել են համաշխարհային մշակութային կոդայի մի մասը։ Հին կտակարանի մեջբերումներով է նշված համաշխարհային գրականության, կինոմատոգրաֆիայի հավանաբար ամեն երրորդ ստեղծագործությունը, իսկ գեղանկարչության մասին ընդհանրապես խոսելն ավելորդ է։ Իսկ հայերը չկարողացան իրենց դիցաբանությունը դարձնել համաշխարհային մշակույթի սեփականություն։ Նախաքրիստոնեական լեգենդներն այն մասին, թե ինչպես է Հայկը հաղթում Բելին՝ քչերին է հուզում։ Միակ բրենդը, որը հայերը կարողացել են կրել դարերի ընթացքում, դա այն է, որ նրանք իբր պետական մակարդակով քրիստոնեությունը ընդունած առաջին ժողովուրդ են։ Նրանք նկարած տոպրակով գեղջուկի պես շրջում և աղաչում են կռվել անհավատների դեմ։ Եվ այս մարտավարությունը չաշխատեց Բաքվի ստուգված դիվանագիտության դեմ, և արդյունքում պարզվեց, որ այս ողջ առասպելաբանությունը անգնդակ կրակոց է։ Եվ նորից՝ բարկության պրոեկցիա հրեաների ուղղությամբ, «որոնց մոտ ստացվում է»։

Նույն ձախողումը, ինչպես հայկական պետությանը, սպասում էր նաև հայկական սփյուռքին։ Արդյունավետ հրեական սփյուռքի ֆոնին, ում մոտ, եթե փոքր-ինչ պարզեցնել պատկերը՝ հաջողվում է ԱՄՆ-ին պահել որպես Իսրայելի ռազմավարական դաշնակից, ապա հայկական սփյուռքի մոտ նույնիսկ չեն ստացվում առավել պարզ խնդիրներ։ ԱՄՆ-ը փորձում է պաշտպանել հայկական շահերը, սակայն շատ հեռուն չի գնում, հենց որ զգում է Բաքվի դիմադրությունը։ Այստեղ մենք նորից կարող ենք գալ այն եզրակացության, որ հենց հրեական սփյուռքի հետ իր շահերի լոբբինգում մրցելու հայկական սփյուռքի անկարողությունն է հանգեցնում թերարժեքության որոշակի բարդույթի։ Իսկ եթե ավելի լայն նայենք Իսրայելին ԱՄՆ-ի աջակցությանը, ապա պարզ է դառնում, որ դա ոչ միայն իսրայելական լոբբիի աշխատանքի, այլ նաև ԱՄՆ-ի ռազմավարական շահերի հետեւանք է։ Եվ այս փաստը, որ Իսրայելը ԱՄՆ-ի համար հարյուրապատիկ ավելի կարևոր է, քան Հայաստանը՝ նույնպես ծառայում է հրեաների նկատմամբ հայկական թշնամանքի կուտակման համար։

Նման ատելության խնայատուփում լրացուցիչ կետ է ծառայում այն փաստը, որ Իսրայելի խորհրդարանը չընդունեց այսպես կոչված «Հայոց ցեղասպանությունը» ճանաչելու մասին բանաձևը։ Ինչը, սակայն, հայերին չխանգարեց Հոլոքոստի կերպարները օգտագործել զանգվածային գիտակցությունը մանիպուլյացիայի ենթարկելու համար, օրինակ՝ իրենց իսկ ստեղծած Ղարաբաղի արհեստական շրջափակումը այդ աղետի հետ համեմատելու համար։ Մենք արդեն գրել ենք այն մասին, թե դա ինչպիսի վրդովմունք է առաջացրել հրեական մի շարք, այդ թվում նաև կրոնական կազմակերպությունների մոտ։ Հայերը չեն կարող մարսել այն փաստը, որ, թեև այսպես կոչված «Հայոց ցեղասպանությունը» տեղի է ունեցել Հոլոքոստից առաջ, վերջինս, այնուամենայնիվ նրան «գերազանցել» է համաշխարհային հասարակական կարծիքի վրա իր ազդեցության առումով։

Հայերը ընդհանրապես ուժեղ ցնցված են այն փաստից, որ Իսրայելը պատշաճ կարեկցանք չի դրսևորում հայկական շահերի նկատմամբ։ Նրանք իսկապես ապավինում էին Իսրայելի օգնությանը նաև այն պատճառով, որ Խորհրդային Միության հրեական մտավորականությունը (նկատի ունեմ Մոսկվայում և Ռուսաստանի այլ խոշոր քաղաքներում ապրողներին) շատ ավելի սերտորեն միահյուսված էին հայկական, քան ադրբեջանական մտավորականության հետ։ Պատճառը հասկանալի է՝ ադրբեջանական մտավորականությունը Ռուսաստանում զուտ քանակապես շատ ավելի քիչ էր ներկայացված՝ նա նախընտրել է ապրել իր հայրենիքում։ Եվ հայերը հույս ունեին, որ Իսրայելի պետությունը Ռուսաստանից հայրենադարձների ահռելի քանակի հաշվին կդառնա հայանպաստ։ Սակայն դա տեղի չունեցավ, քանի որ իսրայելցի քաղաքական գործիչները՝ պրագմատիկ, իրենց ազգային շահերին համահունչ մտածող մարդիկ են, և այդ շահերը, ի վախ հայերի, նրանց թելադրում են բարեկամություն անել Ադրբեջանի հետ։ Խոսելով պրագմատիզմի մասին, սակայն, չպետք է մոռանալ նաև հոգեւոր կապերի մասին։ Ադրբեջանը հանդիսանում է տասնյակ հազարավոր (հիմնականում Գուբայի շրջանում կոմպակտ ապրող լեռնային) հրեաների համար հայրենիք, մինչդեռ Հայաստանում բացի հայերից և մի քանի հազար եզդիներից, ուրիշ ոչ ոք չկա:

Այստեղ, հայերի շրջանում Իսրայելին Բաքվի աջակցության մասին աճող շահարկումների ֆոնին, անհրաժեշտ է մի քանի խոսք ավելացնել արաբա-իսրայելական հակամարտության վերաբերյալ Ադրբեջանի դիրքորոշման մասին։ Մեր երկիրը հանդես է գալիս՝ պաղեստինա-իսրայելական հակամարտության արդարացի լուծման՝ Արևելյան Երուսաղեմում պաղեստինյան մայրաքաղաքով երկու պետությունների գոյության օգտին: Իսրայելի կառավարությունը, չնայած և չի կիսում այս մոտեցումը, այնուամենայնիվ հարգանքով է վերաբերվում Ադրբեջանի դիրքորոշման նկատմամբ։ Դրա հետ մեկտեղ, այս ամենը չի հակասում այն փաստին, որ երկու երկրները կառուցում են գործընկերային և նույնիսկ ռազմավարական հարաբերություններ։

Եվ բացի դրանից կցանկանայի հավելել, որ հրեաներն ու մահմեդականները, մեծ հաշվով, կիսելու ոչինչ չունեն՝ հավանաբար, չկա երկու հավատք, որոնք այդքան մոտիկից հասկանում են խաղաղությունն ու կյանքի իմաստը: Վաղ թե ուշ, երբ և՛ Իսրայելում, և՛ արաբական աշխարհում վազի արմատականության և անհաշտության աստիճանը՝ հակամարտությունը կկարգավորվի։ Ադրբեջանը, որի համար շատ կարևոր են ինչպես Իսրայելի հետ բարեկամությունը, այնպես էլ իսլամական աշխարհի հետ համերաշխությունը՝ ամբողջ սրտով տենչում է շուտափույթ խաղաղություն Մերձավոր Արևելքում։

Մենք հայերին նույնպես էթնիկ և կրոնական հանդուրժողականության կոչ ենք անում։ Ադրբեջանցիների նկատմամբ ատելությունը արդեն չար կատակ է խաղացել ձեզ հետ։ Ձեզ թույլ մի տվեք ատելություն կուտակել մեկ ուրիշի հանդեպ ևս: