Շուշայի և Մոսկվայի հռչակագրեր՝ անվտանգության կրկնակի ծածկոց Ադրբեջանի վրա Caliber.Az-ի վերլուծությունը

Վերջին տարիներին փորձագետները արդեն բացահայտ խոսում են այն մասին, որ աշխարհը թևակոխել է մեծ տուրբոլենտության դարաշրջան և որ, դեռ չմոռացված սառը պատերազմի ժամանակահատվածում երկրների և աշխրհամասերի բաժանումը մեր դեմքին նորից սկսել է փչել նոր գլոբալ աշխարհաքաղաքական, ռազմական և տնտեսական առճակատման սառցակալած ցուրտը։ Բացակայում է միայն գաղափարախոսական բաղադրամասը, քանզի վերացել է աշխարհը կոմունիստների և կապիտալիստների բաժանումը։ Չէ որ նույնիսկ ՉԺՀ-ն, իր իշխող կոմունիստական կուսակցությամբ՝ ըստ էության շուկայական սոցիալիզմով պետություն է։ Համեմատաբար փոքր երկրների համար, որնք հայտնել են, կամ մեծ ու լուրջ երկրների շրջափակման, կամ նրանց մեծացված ուշադրության գոտում, հայտնվել են դժվար իրավիճակում։ Եվ այստեղ Ադրբեջանը բացառություն չի կազմում։

Մեր երկիրը գտնվում է հույժ կարևոր տարածաշրջանում, որտեղ, ինչպես հարևան, այնպես էլ ոչ այդքան հարևան մեծ պետությունները ձգտում են ընդլայնել իրենց կենսատարածությունը։ Ինչ որ մեկը՝ մեղմորեն, քաղցրաբլիթի օգնությամբ, որի համար հետագայում միևնույն է ստիպված ես մեծ գին վճարել, ինչ որ մեկը՝ կոպիտ, դիմելով մտրակին և ոտքով սեղմելով տարածաշրջանային փոքր պետությունների կոկորդը։ Ինչը իր հերթին, պաշտոնական Բաքվից պահանջում է ճկունություն, որպեսզի ժամանակին և, որը ոչ պակաս կարևոր է, ադեկվատ արձագանքել ժամանակի մարտահրավերներին։ Եվ այստեղ մենք կարող ենք վստահությամբ ասել այն մասին, որ Ադրբեջանի ղեկավարությունը՝ ի դեմս նախագահ Իլհամ Ալիևի, այդ խնդրից կարողանում է գլուխ հանել։

Առաջին հերթին հարկ է նշել, որ Ալիևի կողմից անցկացվող արտաքին քաղաքականության արդյունքում մեր երկիրը կարողացել է խուսափել Վրաստանի և Ուկրաինայի տխրալի փորձից, որոնք բառացիորեն հայտնվեցին մասնատված վիճակում։ Այսօր աշխարհը հետևում է սրընթաց հիասթափվող ուկրաինական դրամային։ Շատերը ցավում են Կիևի համար, բայց ոչ ոք չի ցանկանում այսօր Ուկրաինայի տեղում լինել։

Ի սկզբանե, որպես առաջնահերթություն ընտրելով Ադրբեջանի արտադաշինքային կարգավիճակը՝ Իլհամ Ալիևը այնուամենայնիվ ամեն կերպ աջակցել է տարածաշրջանում խաղաղությանը, կայունությանը և տնտեսակական համագործակցությանը ուղղված նախաձեռնությունները և նույնիսկ նրա սահմաներից դուրս (հիշենք Իրաքում, Կոսովոյուն և Աֆղանստանում ՆԱՏՕ-ի խաղաղապահ առաքելությունները)։ Միաժամանակ նա վստահելի հարաբերություններ է կառուցել մեր տարածաշրջանի ակտիվ համաշխարհային կենտրոններ՝ Մոսկվայի, Բրյուսելի և Վաշինգտոնի հետ։ Ալիևին հաջողվեց ամուր բարեկամություն կապել Իսրայելի հետ, դրանով հանդերձ չվիճելով հարևան Իրանի հետ։ Կազմակերպեց ՌԴ ՌՈՒ Գլխավոր շտաբի ղեկավարության և ՆԱՏՕ-ի և ԱՄՆ-ի բարձրաստիճան ներկայացուցիչների Բաքվում հանդիպումը։ Դանդաղ, բայց ճշտորեն ամրապնդեց դաշնակցությունը ՆԱՏՕ-յական Թուրքիայի հետ, այն հասցնելով մինչև ռազմավարական դաշնակցության, բայց դրանով հանդերձ չհրահրելով հարևան Ռուսաստանին։

Իլհամ Ալիևը իրեն դրսևորել է, որպես իր խոսքի համար պատասխանատու քաղաքական գործիչ, ում խոսքերին կարելի է վստահել։ Որովհետև և զարմանալի չէ, որ Ադրբեջանը հասել է կարևոր ձայնի իրավունքին տարածաշրջանային հարցերում, և ոչ միայն։

Սակայն, ինչպես արդեն սկզբից նշել ենք՝ աշխարհը թևակոխում է նոր սառը պատերազմի ժամանակահատված և Ուկրաինայի շուրջ իրադարձությունները այդ ամենը ցույց են տվել իր ամբողջ թերություններով։ Թվում է թե ևս մի քիչ և ուկրաինական բարերար հողում մահացու գոտեմարտում կհանդիպեն Արևմուտքի և Արևելքի զորքերը։ Այս օրերին աշխարհը զգաց, որ մի քայլի վրա է գտնվում համաշխարհային պատերազմից, որում հաղթողներ չեն լինի։ Եվ այս իրավիճակում Ադրբեջանի ղեկավարությունից պահանջվել է այն ողջ վարպետությունը և պրոֆեսիոնալիզմը, որպեսզի թույլ չտալ, որ երկիրը ներքաշվի գլոբալ առճակատման հորձանուտ։ Եվ, պետք է խոստովանել, որ նրան դա հաջողվել է։

Ներկայիս ուկրաինական ճգնաժամից դեռ շատ առաջ, 2021 թվականին Իլհամ Ալիևին հաջողվել է հուսալիորեն պաշտպանել երկիրը՝ Թուրքիայի հետ ստորագրելով Շուշայի հռչակագիրը, որի պատմական նշանակությունը դժվար է թերագնահատել, քանզի նա, դաշնակցության կարգավիճակով պաշտոնապես ամրապնդել է Բաքվի և Անկարայի միջև եղբայրական, բարեկամական և գործընկերային հարաբերությունները։ Հիշենք Շուշայի Հռչակագրի որոշ դրույթները. «Եթե կողմերից մեկի կարծիքով, կա երրորդ պետության, կամ պետությունների կողմից նրա անկախությանը, ինքնիշխանությանը, տարածքային անվտանգությանը, միջազգային մակարդակով ճանաչված սահմանների անձեռնամխելիությանը սպառնալիք, կամ ագրեսիա, ապա կողմերը միմյանց օգնություն կցուցաբերեն ՄԱԿ-ի Կանոնադրության համապատասխան։ Ահետաձգելի քննարկումների ճանապարհով տվյալ օգնության ձևը և ծավալը որոշելուց հետո, համատեղ միջոցներ ձեռնարկելու համար պաշտպանական կարիքների բավարաման մասին որոշում կընդունվի և կկազմակերպվի զինված ուժերի ուժային և կառավարման կառույցների գործունեության համակարգում։

Պարբերաբար կանցկացվեն ազգային անվտանգության հարցերի շուրջ անվտանգության խորհուրդների համատեղ նիստեր, որոնցում կքննարկվեն կողմերի շահերը շոշափող ազգային պաշտպանության, տարածաշրջանային և միջազգային անվտանգության հարցեր։

Կողմերը կշարունակեն ներդնել համատեղ ջանքեր, որոնք ուղղված կլիեն երկու եղբայրական երկրների զինված ուժերը ժամանակակից պահանջների համապատասխան վերակազմավորմանը և արդիականացմանը»։

Սակայն պաշտոնական Բաքվի արտաքին քաղաքականության նրբանկատությունը այնուամենայնիվ կայանում է նրանում, որ մեր երկիրը չսահմանափակվեց միայն Բաքվի հետ դաշնակցական հարաբերություններով։ Որքան շատ դաշնակիցներ ունի փոքր պետությունը, որն իրականում Ադրբեջանն է, այնքան ավելի հարմարավետ ու հանգիստ է։ Այո-այո, հարգելի ընթերցողներ, հավանաբար արդեն կռահել եք, թե ինչին ենք մենք ձեզ հանգեցնում, Դաշնակցության մասին հռչակագրին, որը նախօրեին Կրեմլում ստորագրել են Ադրբեջանի և Ռուսաստանի նախագահները։ Չենք խորամանկելու և մեր ընթերցողներին չենք տա Caliber.Az-ում քաղաքական գրաքննության ճնշիչ ազդեցության մասին մտածելու առիթ, ուստի խոստովանում ենք, որ մինչ լրատվամիջոցներում հրապարակվելը՝ Բաքվի և Մոսկվայի միջև դաշնակցության մասին հռչակագրի ստորագրումը մեր հասարակությունում առաջացրել էր ոչ միանշանակ արձագանք։ Ոմանք վրդովված էին, որ Ադրբեջանը դրանով իբրև վտանգում է իր ինքնիշխանությամբ և անկախ արտաքին քաղաքականությամբ։ Ոմանք չեն ընդունել հենց Ռուսաստանի հետ մերձենալու փաստը։ Գտնվեցին նաև այնպիսիներ, ովքեր սկսեցին պնդել, որ Բաքուն Մոսկվայի հետ փաստատթուղթ ստորագրելով իբր հողին է հավասարեցրել Թուրքիայի հետ դաշինքը և նույնիսկ մեջքին հարված է հասցրել։

Որոշ քաղաքացիների մտքով անգամ անցավ այն փաստը, որ, ինչպես ասում են, այժմ Ադրբեջանը, Ռուսաստանին հետևելով, ճանաչում է «ԼԴԺՀ»-ի «անկախությունը»։ Սակայն արդարության համար պետք է նշել, որ հասարակության մեծ մասը ըմբռնմամբ էր վերաբերվում Մոսկվայի հետ դաշնակցական հռչակագրի ստորագրմանը։ Իսկապես, չէ որ դրանով Ռուսաստանը պոտենցիալ և ահեղ հակառակորդից, որը նա բացասական հանգամանքներում կարող էր դառնալ մեր երկրի համար, վերածվում է մեր պաշտոնական դաշնակցի։ Եվ թերահավատների բոլոր այն խոսքերը, թե իբր Ադրբեջանը դավաճանել է Թուրքիային, ճանաչում է «ԼԴԺՀ»-ն կամ զոհաբերել է իր ինքնիշխանությունը, պարզվեցին, որ քաղքենիական շահարկումներ էին…

Սկսենք նրանից, որ նման կարևոր փաստաթուղթը Անկարայից թաքուն չի նախապատրաստվել։ Նախագահ Ալիևը, ինչպես բոլորին վաղուց պետք է հասկանալի լիներ, այն մարդը չէ, ով հարվածում է մեջքին։ Ուշադրություն դարձրեք. հռչակագրի ստորագրումից օրեր են անցել, բայց Թուրքիայից ոչ մի բացասական արձագանք, կամ նույնիսկ ակնարկ չի հետևել։ Այն և չի հետևի, քանզի մեր թուրք դաշնակիցները տեղյակ էին տվյալ փաստաթղթի նախապատրաստմանը, և այն նույնիսկ չնչին չափով չի հակասում ադրբեջանա-թուրքական ո՛չ եղբայրական, ո՛չ դաշնակցական հարաբերություններին։ Փաստորեն, Ադրբեջանը հետխորհրդային տարածքում դարձել է այն միակ երկիրը, որը հանդիսանում է, ինչպես Թուրքիայի, որպես ՆԱՏՕ-ի կարևորագույն անդամի, այնպես էլ Դաշինքին դիմակայող Ռուսաստանի դաշնակիցը։

Խոսք անգամ չի կարող լինել նաև պաշտոնական Բաքվի կողմից «ԼԴԺՀ»-ի «անկախության» ճանաչման մասին՝ Ադրբեջանը ամենուր, միշտ և անփոփոխ հանդես է գալիս պետությունների տարածքային ամբողջականության և սահմանների անխախտելիության մասին հարգանքով։ Եվ Բաքվի ու Մոսկվայի միջև Դաշնակցության մասին հռչակագրի առկայությունը ոչ մի դեպքում չեն փոխի տվյալ մոտեցումը։ Այս իմաստով թերահավատներին հարկավոր է հայացք գցել Հռչակագրի 2-րդ կետի վրա. «Ռուսաստանի Դաշնությունը և Ադրբեջանի Հանրապետությունը անցկացնում են իրենց ազգային շահերին ուղղված ինքնուրույն արտաքին քաղաքականություն»։

Ի դեպ, ոչ պակաս կարևոր փաստ։ Ուկրաինական ճգնաժամի եռուզեռին և այն պահին, երբ Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև Դաշնակցության մասին հռչակագրում համաձայնեցվում էին վերջին շտկումները և կետերը, Բաքուն դարձավ Արևմուտքի հետ բանակցություններում կարևոր գործոն։ Հիշեք, փետրվարի 15-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Ստոլտենբերգը զանգահարել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևին։ Երկու քաղաքական գործիչների զրույցի ընթացքում գոհունակություն է հայտնել Ադրբեջան-ՆԱՏՕ կապերի զարգացմանը, կարծիքների փոխանակում է անցկացվել՝ Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում հետկոնֆլիկտային իրավիճակի, Ուկրաինայի շուրջ ընթացող գործընթացների և համաշխարհային էներգետիկ շուկայում իրավիճակի շուրջ։ Առավել ևս, նշվել է, որ Ադրբեջանը շարունակում է մնալ, որպես ՆԱՏՕ-ի հուսալի գործընկեր։

Իսկ փետրվարի 21-ին նամակների փոխանակում է անցկացվել Ադրբեջանի նախագահի և Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնի միջև։ Երկու կողմերը վստահություն են հայտնել, որ Ադրբեջանի և Միացիալ Թագավորության միջև համագործակցությունը առաջիկայում ևս համատեղ ջանքերիվ կզարգանա և կընդլայնվի։

Հազիվ թե արժե նշել, որ և՛ Բրյուսելը, և՛ Լոնդոնն այն ժամանակ, հավանաբար, արդեն գիտեին ստորագրման նախապատրաստվող Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև դաշինքի հռչակագրի մասին, բայց դա ոչ մի կերպ չի ազդել Բաքվի և արևմտյան գործընկերների հարաբերությունների վրա։ Եվ ոչ մի պատճառ չկա մտածելու այն մասին, թե հետագայում ինչ կարտացոլվի՝ Ադրբեջանը կշարունակի մնալ, որպես համաշխարհային տարբեր դերակատարների արժանի գործընկեր, որոնք հաճախակի հանդիսանում են անհաշտ հակառակորդներ։ Բայց այն, որ մեր երկիրը ապագայում շարունակելու է մնալ յուրօրինակ կամուրջ աշխարհաքաղաքական հակառակորդների և հակադիր ռազմաքաղաքական դաշինքների միջև, միանգամայն ակնհայտ է։ Ի վերջո, Ալիևը ոչ թե խոսքով, այլ գործով ապացուցեց, որ գիտի, թե որտեղ եւ ինչպես ղեկավարել երկիրը։

Ամփոփելով վերոհիշյալը, ևս մեկ անգամ պետք է հիշել, որ Ադրբեջանի ղեկավարության առջև այս դժվարին, մի կողմից հետկոնֆլիկտային, մյուս կողմից՝ մոտալուտ աշխարհաքաղաքական ցնցումների ժամանակաշրջանում, կանգնած է երկրի համակողմանի զարգացման, այդ թվում նաև առնվազն ձեզ հետ միասին մեր անվտանգության վրա ազդող կարևոր միջազգային հարաբերությունների դասավորման պլանով հստակ խնդիր։ Վերջին ամիսը հստակ ցույց տվեց, որ Ադրբեջանը վստահորեն շարժվում է դեպի իր նպատակները։ Անցյալ տարի ստորագրված Շուշայի հռչակագիրը և նախօրեին երկու երկրների ղեկավարների ստորագրություններով ամրագրված «Մոսկովյան» հռչակագիրը՝ Ադրբեջանի վրա անվտանգության կրկնակի ծածկոց է։ Ադրբեջանի նման փոքր պետության համար աշխարհում այդքան բարդ իրավիճակում ի՞նչը կարող է ավելի կարևոր լինել։