Ցեղասպանոֆիլիա միջանցքաֆոբիայի հետ միասին Երբ էությունը ավելի կարևոր է, քան խոսքը

Արդեն վաղուց է նկատվում, որ հայ հասարակությունը չափազանց մեծ նշանակություն է տալիս խոսքերին՝ ուշադրությունից զրկելով բուն էությունը։ Հայերի համար ձևը հաճախ ավելի կարևոր է, քան բովանդակությունը։

Բերենք մի պարզ օրինակ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի հայկական ողբերգությունը, ինչպես նաև զուգահեռաբար թուրք ժողովրդի ողբերգությունը, չնայած մարդկային կորուստների մասշտաբներին, որը քաղաքացիական պատերազմը բերեց երկու ժողովուրդներին, չի հանդիսանում և երբեք չի լինի ցեղասպանություն՝ այս բառի իրավական իմաստով։ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (ՄԻԵԴ) «Դողու Փերինչեքը ընդդեմ Շվեյցարիայի» գործով որոշման մեջ հստակ ընդգծվել է, որ ցեղասպանությունը հանցագործություն է, որի փաստը չափազանց դժվար է հաստատել իր շատ նեղ չափանիշների պատճառով։ Այնտեղ էլ միաժամանակ բերվել են մի շարք համոզիչ փաստարկներ, թե ինչու «Հայոց ցեղասպանության» մասին պատմվածքը հանդիսանում է ոչ թե փաստ, այլ մասնավոր կարծիք, որի իրավունքը ցանկացած մարդ ունի։ Կրելի է թեկուզ հինգհարյուր միլիոն անգամ արտահայտել «Հայոց ցեղասպանություն» արտահայտությունը, հրատարակել միլիարդավոր հոդված և տրիլիոն մենագրություն։ Դա ցեղասպանություն չի դառնա։ Ողբերգություն՝ այո; սպանություններ, տեղ-տեղ նույնիսկ զանգվածային, բայց, այնուամենայնիվ, ոչ միակողմանի՝ նույնպես այո; ջարդ՝ ի սեր Աստծո, խնդրեմ: Բայց ոչ ցեղասպանություն։ Որպեսզի այդ տարիներին հայերի կյանքերի կորուստը որակվի հատկապես, որպես ցեղասպանության ակտ, պետք է պահպանվեն խիստ իրավական չափանիշներ, որոնցից կարևորագույնը՝ միջազգային տրիբունալի դատավճիռն է։ Այն, ինչ չկա և չի լինի:

Այդ իսկ պատճառով, որպես ցեղասպանության ակտեր են ճանաչվել հրեաների և սինտի գնչուների Հոլոքոստը, բոսնիացի մահմեդականների և ռուանդական թութսիների ոչնչացումը, որոնց վերաբերյալ կան միջազգային բարձրագույն դատական մարմինների որոշումներ, սկսած Նյուրնբերգից և վերջացրած Հաագայով։

Եվ վե՛րջ։ Հայկական ողբերգությունը՝ ինչ կամենաք, բայց միայն ոչ ցեղասպանություն։ Դե, տես կպել են այդ բառից և պոկ չեն գալիս։ «Մենք ցեղասպանություն ենք ուզում և վերջ»։ Որ կոտորած անվանես՝ կնեղանան։ Հայերեն անվանես «մեծ եղեռն»՝ առաջվա պես կտխրեն։ Ասես «ցեղասպանություն», կսկսեն ուրախությամբ պարել, կարծես այս բառից ավելի կհանգստանա այդ տարիներին իրենց կյանքը կորցրածների հոգիները՝ ինչպես հայերի, այնպես էլ թուրքերի, քրդերի, չերքեզների, լազերի և Արևելյան Անատոլիայում բնակեցված շատ այլ ժողովուրդների։ .

Դե եկեք կատվին «շուն» ասենք, մյաուի փոխարեն նա միևնույն է չի հաչա։ Սա ցեղասպանություն չէ, օրական թեկուզ հարյուր անգամ ասես ինչ որ մեկի ականջը շոյող «Հայոց ցեղասպանություն» արտահայտությունը։ Այնպիս զգացմունք կա, որ այս բառը ինչ-որ կերպ հանգստացնում է նրանց նյարդային համակարգը, ինչ-որ ներքին բավարարվածություն է առաջացնում։

Այս կապակցությամբ ես հիշում եմ մի դրվագ Մոսկվայում իմ հեռավոր ասպիրանտական կյանքից։ 1990-ականների սկիզբն է, Գայդարի ռեֆորմի ժամանակները, խանութների դարակները դատարկ են, մթերային խանութներում կիլոմետրանոց հերթեր են գոյանում, կռիվներ են սկսվում կես բոքոն սև հացի համար։ Սա գույների թանձրացում չէ՝ այս ամենը տեղի է ունեցել իմ աչքի առաջ։ Ես ինչ-որ տեղից հայթաթեցի մի երեք հարյուր գրամ տավարի միս, տապակեցի հինգ կարտոֆիլով, որը մթերային խանութի ղեկավարն ինձ վճարեց՝ նրա ամբողջ ընտանիքի օվկիանոսից այն կողմ, կամ Իսրայել (արդեն ճիշտ չեմ հիշում) արտագաղթի համար անհրաժեշտ մի կարևոր փաստաթուղթ անգլերեն թարգմանելու համար: Տավարի մսի և կարտոֆիլի տափակածի հոտը լցրել էր Մոսկվայի պետական համալսարանի «Վորոբյովիխ գորախ» փողոցի վրա հանրակացարանի միջանցքը։ Եվ հանկարծ, միանգամայն անպատեհ, դուռը թակում և ներս է մտնում Հնդկաստանից իմ հավերժ սոված համակուրսեցին։ Հարցնում է, իբր «ի՞նչ ես տապակում»։ Ասում եմ, իբր այն, ինչը ձեզ՝ հնդկացներիդ կրոնը թույլ չի տալիս ուտել՝ տավարի միս։ Նա քորեց ծոծրակը և ասաց. «իսկ դու ինձ ասա, որ սա տավարի միս չէ»։ «Իսկ այդ դեպքում սա ի՞նչ է», - զարմացա ես: «Իսկ դու ասա, որ ձուկ է, կամ հնդկահավ: Միայն բարձրաձայն ասա, որպեսզի ես վախենամ քո ճիչից և հավատամ»,- պատասխանեց հնդիկը:

Մի խոսքով, ես նրան համոզեցի, որ տավարի միսը թռչունի միս է, և նա ուրախությամբ խախտեց հինդուիզմի բոլոր նորմերը՝ հաճույքով բերանում ծամելով արգելված մթերքը։

Նույն բան է մեր դժբախտ հարեւանների հետ։ Այն, որ 1915-ին տեղի ունեցածը ցեղասպանություն չէր, այլ մասնավոր կարծիք, իր վճիռում որոշել է նույնիսկ ՄԻԵԴ-ը։ Բայց հայերի համար ապրել ավելի հեշտ կլինի, իսկ որոշ տեղերում նաև ավելի զվարճալի, եթե նրանց ասես, որ դա ցեղասպանություն է։ Ինչ արած, նրանց դուր է գալիս այդ բառը։ Դե, նրանք սիրում են այդ բառը: Ուղղակի, ինչ-որ ցեղասպանոֆիլիա:

Փոխարենը կա մի բան, որը նրանց ընդհանրապես դուր չի գալիս։ Օրինակ «Միջանցք» բառը։ Նախագահ Իլհամ Ալիևը հենց ասում է «Զանգեզուրի միջանցք», անմիջապես հիստերիա է սկսվում։ Նախօրեին ՌԴ ԱԳՆ ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան ասել է, որ Ռուսաստանում այս ճանապարհը անվանում են «երթուղի», անմիջապես հանգստացան։

Դե, լավ, երթուղի, թող լինի երթուղի: Դուք դա անվանում եք երթուղի, մենք՝ միջանցք։ Բայց դրանից ի՞նչ է փոխվում, երբ էությունն ավելի կարևոր է, քա՞ն բառը։

Իսկ ուզու՞մ եք, ընդհանրապես ոչ մի անուն չենք տա։ «Բոլորովին» բառից։ Երբ բանը հասնի այդ բառին, մենք դա... բաց կթողնենք: Եվ ձախ աչքով կթարթեք: Ուզու՞մ եք։