Փաշինյանի շպագատը Հայաստանին ի՞նչ է խոստանում «վարչապետի» մոսկովյան շրջագայությունը

Չեխիայի անհաջող այցից անմիջապես հետո, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը որոշեց մեկնել Մոսկվա, թեև տարածաշրջանում տեղի ունեցող վերջին իրադարձությունների ֆոնին դժվար թե լավ բան է սպասում նրան այնտեղ։ Ու թեև Հայաստանի վարչապետի մամուլի ծառայությունը Մոսկվա այցը ներկայացնում է որպես Հայաստանի ղեկավարության նկատմամբ Պուտինի բարի տրամադրվածության նշան, իբր, մայիսի 9-ին Փաշինյանը մասնակցելու է Հաղթանակի օրվան նվիրված միջոցառումներին, այնուամենայնիվ հասկանալի է, որ Ռուսաստանի նախագահի հետ լարված զրույցը ցանկացած դեպքում անխուսափելի է։ Թեկուզ այն պատճառով, որ Մոսկվայում ակնհայտորեն հավանություն չեն տալիս Փաշինյանի շպագատին և երկու աթոռին նստելու փորձին։

Երևի Հայաստանի ղեկավարը ստիպված կլինի պարզաբանել իր համար տհաճ մի շարք հարցեր, օրինակ՝ Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահներին վարկաբեկելու Երևանի փորձի հետ կապված։ Հիշեցնենք, որ որոշ ժամանակ առաջ Փաշինյանն անձամբ ռուս խաղաղապահներին մեղադրել է «Լաչինի միջանցքը վերահսկելու իրենց պարտավորությունները չկատարելու մեջ»։ Ճիշտ է, հետագայում նա փաստորեն հերքեց իր խոսքերը՝ հայտարարելով, որ այդպիսով նա ամենևին չի քննադատում Ռուսաստանի Դաշնության խաղաղապահներին, այլ «իր մտահոգությունն է հայտնում նրանց գործունեության առնչությամբ»։ Կասկածից վեր է, որ Երևանը լրջորեն հույս ուներ Մոսկվայի աջակցության վրա, բայց այնտեղից այնպես էլ չստանալով «Բաքվի որևէ դատապարտում»։ Երևանի համար մեծ հիասթափությամբ՝ ռուսները նշեցին, որ այդ Հայաստանը պետք է հետևի Եռակողմ հայտարարության կետերին, այլ ոչ թե Բաքուն, որը անշեղորեն հետևում է իր ստանձած պարտավորություններին: Սա, առաջինը։

Երկրորդը՝ չի բացառվում, որ Մոսկվայում Փաշինյանը ստիպված լինի անվանել ՀԱՊԿ-ի վրա իր հարձակումների պատճառը։ Հիշեցնենք, որ այս տարվա հունվարին Հայաստանը հրաժարվեց իր տարածքում անցկացնել այդ ռազմական դաշինքի անդամ երկրների՝ «Անխախտելի եղբայրություն-2023» զորավարժությունները, իսկ բառացիորեն երկու ամիս անց (մարտ ամսում) ամբողջությամբ հրաժարվեց նրա գլխավոր քարտուղարի տեղակալի քվոտայից։ Այդպիսով, Երևանը հերթական անգամ արտահայտեց իր հակազդեցությունը ՀԱՊԿ-ին։ Վերջին անգամ նման բան տեղի ունեցավ անցած տարվա նոյեմբերին՝ Երևանում կազմակերպության գագաթնաժողովի ժամանակ, որտեղ Հայաստանի վարչապետը հրաժարվեց հավանություն տալ Հավաքական անվտանգության խորհրդի հռչակագրին։ Ընդհանրապես, հայերը դիրք են ընդունել, բողոքարկելով նրանով, որ ՀԱՊԿ-ի դաշնակիցները «քաղաքական գնահատական չեն տվել Ադրբեջանի գործողություններին»։

Դե իսկ երրորդը, Հայաստանի վարչապետը ստիպված կլինի պարզաբանել Երեւանի երկակի խաղի, մասնավորապես՝ Արեւմուտքի հետ սիրախաղի պատճառը։ Առայժմ ուկրաինական ճակատում զբաղված Մոսկվան առանձնապես չի արձագանքել դրան։ Ավելի վաղ հայկական լրատվամիջոցները հայտնել են, որ Պուտինի և Փաշինյանի վերջին հեռախոսազրույցի (ապրիլի 26-ին) ժամանակ կողմերը քննարկել են տարածաշրջանային իրավիճակը՝ կենտրոնանալով Հարավային Կովկասում կայունության և անվտանգության ապահովման խնդիրների վրա, դե և, առերես հանդիպման ընթացքում, ըստ երևույթին, կքննարկվեն ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ հայ-ադրբեջանական վերջին բանակցությունների արդյունքները, ինչպես նաև մի շարք լրատվամիջոցների կողմից նախօրոք հայտարարված դրանց նոր փուլը, որը, մամուլի հրապարակումների համաձայն՝ Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարները կանցկացնեն Բրյուսելում, Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի մասնակցությամբ։ Ի դեպ, եթե այս տեղեկությունը ճիշտ է, ապա դա կլինի երկու երկրների ղեկավարների առաջին հանդիպումը՝ փետրվարին մյունխենյան բանակցություններից հետո։ Սակայն հայ-ադրբեջանական շփումների ուղու վրա Վաշինգտոնի և Բրյուսելի նկատելի ակտիվացման ֆոնին Մոսկվան, չնայած Ուկրաինայի վրա իր բոլոր ուժերի և միջոցների կենտրոնացմանը, առաջվա պես անկեղծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում տարածաշրջանի նկատմամբ։ Այդ մասին է ասում՝ (նույնպես լրատվամիջոցների կողմից նախօրոք ազդարարված) մայիսի վերջին Մոսկվայում Ադրբեջանի և Հայաստանի արտգործնախարարներին հրավիրելու Ռուսաստանի Դաշնության մտադրությունը։ Հասկանալի է, որ Ռուսաստանը ուզում է Արևմուտքին ցույց տալ, որ Հարավային Կովկասը գտնվում է իր շահերի ուղեծրում, և նա մտադիր չէ այստեղ իր տեղը զիջել ո՛չ Վաշինգտոնին, ո՛չ Բրյուսելին։ Եվ բանակցություններում Մոսկվայի հիմնական փաստարկը մնում է՝ 2020 թվականի Եռակողմ հայտարարության շուրջ պայմանավորվածությունները, որոնք ռուսական կողմը համարում է հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման համար միակ իրական հիմք։

Եվ երևի Կրեմլի հանդիպման ժամանակ Փաշինյանին հերթական անգամ կհիշեցնեն, որ հատկապես Մոսկվայի շնորհիվ է, որ Հայաստանը կարողացավ խուսափել ավելի մեծ մարդկային կորուստներից։ Չէ որ, եթե 2020 թվականի աշնանը Ղարաբաղում չդադարեցվեին ռազմական գործողությունները, Հայաստանի պարտության մասշտաբները շատ ավելի շոշափելի կլինեին։ Երևանում պետք է հասկանան, որ Մոսկվան ցանկացած պահի կարող է ուժեղացնել՝ Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելու տնտեսական լծակները, այդ թվում նաև ՀԱՊԿ-ի միջոցով, և դա կվատթարացնի երկրի առանց այն էլ խամր վիճակը։ Մինչդեռ սա Մոսկվայի մոտ այս պահին՝ առկա հեռու ոչ բոլոր «փաստարկներ» են։ «Փաստարկներ», որոնք այնտեղ հակառուսական հիստերիայի շարունակվելու դեպքում կարող են շատ լուրջ հարվածել երկրի կենսագործունեության բոլոր ոլորտներին։

Այս իրավիճակում Ադրբեջանը դիվանագիտական զսպվածություն և ճկունություն է ցուցաբերում, ինչպես Մոսկվայի, այնպես էլ ի դեմս Բրյուսելի և Վաշինգտոնի՝ արևմտյան գործընկերների նկատմամբ։ Բաքվում վստահ են, որ բանակցային գործընթացը՝ դրական արդյունքների հասնելու համար, պետք է լինի համապարփակ։ Ադրբեջանը պատրաստ է Հայաստանի հետ հարաբերությունների նորմալացմանը, ինչը վերջնական հաշվով կբերի տարածաշրջանի կայունության և անվտանգության։