Քյուբլեր-Ռոսի մոդելը՝ աշխարհասփյուռ հայության համար Եվ հիստերիկան Շուշայում՝ մեդիա ֆորումի պատճառով

Քյուբլեր-Ռոսի մոդելը՝ մահացու հիվանդ մարդկանց, կամ իրենց սիրելիներին կորցրած մարդկանց հուզական վիճակի նկարագրությունն է: Այդպիսիները հինգն են, ժխտում և մեկուսացում, զայրույթ, սակարկություն, դեպրեսիա, ընդունում: Հայությունը, չնայած 44-օրյա պատերազմում Ադրբեջանի հաղթանակից հետո անցել է գրեթե երեք տարի, դեռևս գտնվում է Էլիզաբեթ Քյուբլեր-Ռոսի նկարագրած առաջին և երկրորդ փուլերի միջև միջանկյալ վիճակում։

Արդյո՞ք տվյալ ժամանակահատվածի ընթացքում հնարավոր էր բուժվել և անցնել նոր իրականության ընդունմանը: Հայկական կողմի դեպքում դա՝ հազիվ թե։ Որովհետև հայ հասարակության մեջ մինչև հիմա ապրում են բազմաթիվ առասպելներով՝ երազելով «միացումի» և «ծովից ծով Հայաստանի» մասին, միմյանց պատմելով՝ Պլինիոս կրտսերի և Հերոդոտոսի կողմից իրականում գոյություն չունեցող մեջբերումները հայ զինվորների «անպարտելիության» մասին։

Մարդկության ոչ մի ձեռքբերում, ոչ մի գիտական և տեխնոլոգիական առաջընթաց չի ազդել այս անեկդոտային առասպելների կենսունակության վրա: Դա տեղի է ունենում, այդ թվում նաև այն պատճառով, որ հայության գործունեության մեջ գրեթե միակ կարգավորված մեխանիզմ է հանդիսանում կեղծիքի և քարոզչության մեքենան։ Այն շարքային հայերի գիտակցության մեջ ստեղծում է զուգահեռ իրականություն։ Այն, որում հայկական բանակը ոչ թե փախել է մարտադաշտից, այլ կատարել է «մարտավարական նահանջներ»։ Այն, որում Հայաստանը պատերազմում պարտվել է ոչ թե Ադրբեջանին, այլ գրեթե ողջ աշխարհին։

Կեղծիքի և քարոզչության այս մեքենան հերթական անգամ ամբողջ հզորությամբ գործարկվեց այս շաբաթվա վերջին, երբ ազատագրված, սրընթաց վերածնվող Շուշայում անցկացվեց Գլոբալ մեդիա ֆորումը։ Միջոցառմանը մասնակցել են 49 երկրներից 150 օտարերկրյա հյուրեր, այդ թվում նաև աշխարհի 34 երկրների պետական լրատվական գործակալությունների, 12 միջազգային կազմակերպությունների և լրատվական կառույցների ներկայացուցիչներ։ Բացի այդ, մասնակիցների թվում էին տեղական ԶԼՄ-ների 60 ղեկավարներ և աշխատակիցներ։

Հարավային Կովկասի առաջատար տնտեսական և քաղաքական կենտրոն հանդիսացող Ադրբեջանը գրավիչ է ողջ աշխարհի փորձագետների համար։ Առավել ևս, երբ խոսքը գնում է Շուշայում լայնածավալ մեդիա ֆորումի մասին, որտեղ եղել է՝ ոչ միայն տարբեր երկրների գործընկերների հետ շփվելու, այլ նաև ազատագրված տարածքների վերականգնման համար արդեն իսկ իրականացված և շարունակվող աշխատանքի հսկայական տեմպերը սեփական աչքերով տեսնելու հնարավորություն։ Սա չէ որ շատ հետաքրքի՜ր է։

Բարեբախտաբար, Ադրբեջանը ցույց տալու բան ունի՝ սկսած Ֆիզուլիի և Զանգիլանի՝ 44-օրյա պատերազմում հաղթանակից հետո կառուցված միջազգային մակարդակի օդանավակայաններից, վերջացրած այն բնակավայրերով, որտեղ արդեն վերադարձել են Ադրբեջանի քաղաքացիները։ Ժամանակակից բազմագոտի ճանապարհներ, թունելներ, հարմարավետ կյանքի համար անհրաժեշտ բոլոր ենթակառուցվածքները՝ այս ամենը կարելի էր տեսնել սեփական աչքերով։

Եվ ամենակարևորը՝ Շուշայում Գլոբալ մեդիա ֆորումի մասնակիցները ունեցել են այժմեականության պայծառագույն քաղաքական գործիչներից մեկի՝ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի հետ անմիջապես շփվելու հնարավորություն։ Նա, փայլուն տիրապետելով մի քանի լեզուների, կարողանալով խորը, ծավալուն պատասխաներ տալ լրագրողների ցանկացած հարցերին՝ հանդիսանում է հետաքրքիր զրուցակից ցանկացած լրատվամիջոցների համար։

Դե նրանք հո Երևան չեն գնա, որպեսզի լսեն կակազող, սահմանափակ և խոսքի մեջ շփոթվող Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին։ Նա ոչ մի հետաքրքիր բան չի պատմի։ Ամենաշատը՝ կծիծաղեցնի հնչեցրած անհեթեթություններով: Բայց նույնիսկ Փաշինյանի վրա ծիծաղելու հնարավորությունը՝ կասկածելի «գայթակղություն» է համաշխարհային հեղինակավոր լրատվամիջոցների համար։ Նրանք կարող են այս ամենը անել հեռակա կարգով, չայցելելով Հայաստան, այլ պարզապես դիտլով Նիկոլ Վովաեւիչի ելույթները։

Այլ բան է, որ հայ քարոզիչները հիմա ներվայնանում և կատաղում են, հնչեցնելով այնպիսի ծիծաղաշարժ հայտարարություններ, որ ոչ միայն Փաշինյանին, այլ նաև Միշա Գալուստյանին մնում է կողքից նյարդայնացած ծխել։ Ի՞նչ արժե թերևս «ժամանակավորապես օկուպացված հայկական Շուշայի» մասին անհեթեթ պոստուլատը։ Նույնիսկ այն տարիներին, երբ ադրբեջանական մշակույթի բնօրրանը օկուպացված էր Հայաստանի կողմից, Շուշան ոչ ոք պաշտոնապես հայկական չի ճանաչել։ Հայկական կողմին ոչինչ չօգնեց այլ կերպ ներկայացնել։ Նույնիսկ որոշ օտարերկրյա լրագրողներին՝ խարդախությամբ և փողի միջոցով, այն ժամանակ օկուպացված Շուշա պարբերաբար տանելը։ Նրանցից շատերն, ի դեպ, հետագայում զղջացել և առանց քաշվելու հայհոյել իրենց սադրանքի մեջ ներքաշած հայկական կողմին։

Դրանում է կայանում մեր միջև եղած հսկայական տարբերությունը։ Ադրբեջանը ամեն ինչ անում է օրինական, միջազգային իրավունքի համաձայն, բացահայտ, մինչդեռ Հայաստանը միշտ դեսուդեն է վազվզել, ստել է, խույս է տվել: Հավասարապես նույն բանը նա, իր քարոզիչների ձեռքերով անում է նաև այժմ։ Ընդ որում, ինչը հատկապես զավեշտալի է, նրանք թքում են Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունների վրա, ով հայտարարել է՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, ներառյալ Ղարաբաղի տնտեսական տարածաշրջանը ճանաչելու մասին։

Այսինքն, ներառյալ նաև Խանքենդին, որը Ջըդըր դյուզու հարթավայրից երևում է ինչպես ափի մեջ։ Եվ Շուշայում Գլոբալ մեդիա ֆորումի բոլոր օտարերկրյա մասնակիցները հնարավորություն ունեցան սեփական աչքերով տեսնել, որ Խանքենդին շողշողում է լույսերով, այնտեղ կա էլեկտրականություն, այնտեղ երթևեկում են բեռնատարներ և մարդատար մեքենաներ։ Այսինքն չկա ոչ մի «մարդասիրական ճգնաժամ», որի մասին ահա արդեն մի քանի ամիս է, ինչ կեղծորեն շեփորում են հայ քարոզիչները։

Եվ դրա համար էլ բավականին անհեթեթ է թվում Շուշայում Գլոբալ մեդիա ֆորումին մասնակցած լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներին ուղված հայկական լրագրողական կազմակերպությունների հիստերիկ կոչը։ Անզոր չարությամբ և վատ քողարկվող նախանձով լի այս կոչում նրանք մի բան էլ ավել թոթովում են «քաղաքակիրթ աշխարհի հիմնարար արժեքներին հակասող» քաղաքականության մասին։ Ոչ, այդ նրանք իրենց երկրի մասին չեն, որը գրեթե երեք տասնամյակ օկուպացիայի տակ է պահել Ադրբեջանի տարածքների 20%-ը։ Հայաստանի մասին չէ, որն անտեսել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձեւերը։ Հայաստանի մասին չէ, որը մեղավոր է Խոջալուի խաղաղ ադրբեջանցի բնակչության ցեղասպանության մեջ։ Հայաստանի մասին չէ, որի երկրորդ նախագահը հանդիսանում է «հայերի ու ադրբեջանցիների գենետիկական անհամատեղելիության» մասին արտահայտության հեղինակը։ Հայաստանի մասին չէ, որը 44-օրյա պատերազմի ընթացքում գնդակոծել է ադրբեջանական խաղաղ Գյանջա և Բարդա քաղաքները, ինչը հանգեցրել է մեր երեխաների, ծերերի և կանանց զոհվելուն։

Այս ամենը «մոռացվել է» մեդիա ֆորումի պատճառով հիստերիյի մեջ ընկած հայ քարոզիչների կողմից։ Ինչպես նաև այն, որ Ադրբեջանի տարածքում, Խանքենդիում և նրա շրջակայքում ապօրինի բնակվում են ՀՀ-ի անձնագրեր կրող հայեր։ Այնտեղ, մեր հողի վրա, քանի դեռ չկան դրա իսկական տերերը՝ ադրբեջանցիները։ Բայց ամեն ինչ իր ժամանակն ունի։ Ադրբեջանցիները կվերադառնան Խանքենդի և Ղարաբաղի տնտեսական շրջանի բոլոր բնակավայրեր։ Եվ դա կլինի հերթական նոր իրողություն հայկական կողմի համար։ Որը դեռ պետք է անցնի Քյուբլեր-Ռոսի մոդելի բոլոր փուլերը, ներառյալ իրականության վերջնական ընդունումը:

Բայց ինչ-որ բան ինձ հուշում է, որ հայ քարոզիչների նախանձն ու հիստերիկան դեռ երկար կշարունակվի։ Չէ որ հաշվի առնելով ներկայիս Գլոբալ մեդիա ֆորումի հաջողությունը՝ Ադրբեջանի նախագահն առաջարկել է կանոնավոր անցկացնել համաշխարհային լրատվամիջոցների հետ շփման նմանատիպ ձևաչափ …