Memento mori - անբարոյական բարոյախոսի մտքեր
Էմին Գալալին՝ «Սուրմալու»-յում տեղի ունեցած պայթյունի և ոչ միայն այդ մասին

Վերլուծություն  15 Օգոստոսի 2022 - 18:19

Որտե՞ղ է, արդար զայրույթը և վրեժխնդրության արդար ծարավը անիմաստ դաժանությունից և կույր ատելությունից բաժանող սահմանը: Ինչպե՞ս են հումանիզմի և բարոյականության նորմերը տեղավորվում հարաբերություններում նրանց հետ, ովքեր բացահայտորեն ոտնահարել և, առավել ևս, հպարտորեն դա վերագրել է իրենց արժեքներում։ Ինչպե՞ս չկորցնել ներելու կարողությունը՝ դրանով հանդերձ թույլ չտալով, որ ձեզ նորից հիմարացնեն, չհայտնվել անկնկալ վրա հասած զոհի վիճակում։

Այս հարցերը հնչում են փիլիսոփայական, և մասամբ այդպիսին հանդիսանում են: Բայց դրանք ունեն նաեւ զուտ գործնական բաղադրիչ, որը մեզ համար առավել քան արդիական է։ Նախապես վերապահում կանեմ, որ չեմ փորձում համակողմանի լուծում առաջարկել։ Ամեն մեկն իր օգտին է որոշում։

Ադրբեջանի և Հայաստանի հարաբերությունները այն բանից հետո, երբ մեր երկիրը 2020 թվականին իր տարածքները ազատագրեց 30-ամյա օկուպացիայից, արժանի են կոնֆլիկտաբանների լարված ուշադրությանը։ Յուրաքանչյուր հակամարտություն, անկախ իր ծագումից, զարգացումից և մակարդակից, յուրային առանձնահատուկ է, ներառյալ դրա մասնակիցների փոխներգործությունը և հարաբերությունները, ինչպես նաև կարգավորման պատճառներն և միջոցները: Ոչ բոլորին է հայտնի, որ հակամարտության տեսության հիմնադիրներից մեկը եղել է ոչ այլ ոք, քան Կարլ Մարքսը: Հենց նա, ով հորինել է նաև գիտական կոմունիզմը։ Բայց վերադառնանք բուն թեմային։

Մեր երկրում կամ հարևան Հայաստանում տեղի ունեցող որոշ չափով նշանակալից իրադարձության դեպքում սոցիալական ցանցերը պայթում են հազարավոր մեկնաբանություններով։ Բացարձակ մեծամասնությունը կրում է չափազանց անաչառ, իսկ հաճախ նաև բացահայտ անպարկեշտ բնույթ: Իրավանի «Սուրմալու» առեւտրի կենտրոնում երեկվա իրադարձությունները դրա վառ ապացույցն են։ Ինձ մոտ, ի դեպ, գլխումս մի միտք անցավ, որ կարող է ոչ թե «Սուրմալու», այլ «Սյուրմելի» լինի, դե լավ, թողնենք դա։ Ադրբեջանցիներից շատերը հայերի վշտին մեղմ ասած, չեն կարեկցում։ Իսկ եթե իրերն անվանել իրենց անուններով, ապա ոչ հազվադեպ է լինում չարախնդություն:

Բա դու ի՞նչ էիր սպասում, Էմին։ Դու ադրբեջանցիներից ի՞նչ արձագանք ես ուզում լուրերից այն մարդկանց դժբախտության մասին, ովքեր Ադրբեջանի ժողովրդի ողբերգությունը վերածել են իրենց կյանքի նպատակի։ Ովքեր եկան մեր տուն, որպեսզի մեզանից խլեն դրա մի մա՞սը, ովքեր դավաճանաբար սպանեցին, ավերեցին, պղծեցին, ովքեր մեր դեմ մղեցին համընդհանուր անդադար պատերազմ, հրճվելով իրենց գերազանցությա՞մբ։ Ինչպե՞ս պետք է արձագանքենք այն մարդկանց արցունքներին, ովքեր հայերի կողմից մեր քաղաքների խաղաղ թաղամասերի գնդակոծության հետևանքով զոհված երեխայի դիակը անվանեցին «ամենամեծ շաուրմա»։ Ով տոնում էր զվարճանալով Խոջալուի լուրերո՞վ։ Ում խղճի վրա է Բաղանիս-Այրու՞մը։ Ով երանություն է ստանում և ուրախանում էր իրենց տներից դուրս շպրտված և ձյունածածկ լեռնային արահետներում մահվան դատապարտված հարյուր հազարավոր ադրբեջանցիների արցունքներո՞վ: Ով մեր հողերը առատաձեռնորեն ականների տեսքով մահվան սերմեր է ցանե՞լ, և ով, նույնիսկ այսօր էլ, ստանալով իր արժանին, բայց մինչև վերջ չյուրացրած դասը՝ դառնում է մեր հայրենակիցների մահվան պատճա՞ռ։

Հայերը կարող են փորձել մեզ մեղադրել իրենց դժբախտությունների նկատմամբ նման արձագանքի մեջ։ Ինչ արած, մենք թշնամու հետ չենք սգացել, բայց դա հազիվ թե տարօրինակ լինի։ Զարմանալի կլիներ, եթե շարունակեինք իրենց ցավն ընկալել որպես սեփականը։ Ինչպես դա եղել է1988-ի Սպիտակի երկրաշարժից հետո, երբ զոհվածներին օգնելու համար մեկնող ադրբեջանցի զինծառայողները զոհվեցին ինքնաթիռի վթարից։ Հայկական կողմը նախընտրեց նրանց մասին չհիշատակել, բայց սերբերի համար, ովքեր նույնպես մեկնել են օգնելու և մեկ օր անց հերթական ավիավթարի զոհ են դարձել, հուշարձան է կանգնեցվել։ Մենք կարեկցում էինք հայերին և նրանց ընկալում էինք, որպես մեր լավ հարևաններ և նույնիսկ լավ բարեկամներ մինչև հենց այն ժամանակ, երբ հայկական անջատողականության և ծայրահեղ ազգայնականության կեղտոտ թաթերը ձգվեցին դեպի մեր հողը: Դրանից առաջ, երբ հայերը գիտակցաբար որոշեցին, որ արյուն են ուզում իրենց ցնորական տենդային գաղափարներին հասնելու համար և պատրաստ են թափել այն։ Երբեք չեմ հոգնի կրկնել՝ պատերազմներում առաքինիներ չկան, բայց ոչ ոք չի համարձակվի հերքել, որ մեր ժողովուրդների միջև հակամարտությունը սկսել են մեր հարևանները, որոնց հարկավոր եղավ ադրբեջանական հողը։ Հայության կողմից տարիներ շարունակ հասունացած և սնուցված արյունալի գործունեությունը անկասելի էր։ «Գլխուղեղի միացում»-ը ոմանց մոտ անբուժելի էր։

Այո, մեզ խորթ է չարին բռնությամբ և ներողամտությամբ չդիմադրելու մասին Տոլստոյի տեսությունը։ Մեզ ամբողջ ուժով հարվածում էին այտերին, իսկ մենք բոլորս սպասում էինք, թե երբ մեզ վիրավորողը ուշքի կգա և կդադարի այլանդակություններ անել։ Իսկ նա կանգ առավ միայն 30 տարի անց, երբ ադրբեջանցի դաստիրակները գազազած շնագայլերին սովորեցրին լավ վարքագծի կանոնները։ Ինչպես նախկինում արդեն ընդգծել եմ, հայերը «Բարձրագույն ատելություն» կոչվող առարկայի մեր ամենահարգված ուսուցիչներն են: Չգիտես ինչու, նրանք որոշել են, որ ունեն անցյալ դարասկզբի հին հեքիաթների ու սարսափելի ֆիլմերի վրա կառուցված մենաշնորհ։ Մենք այդ մոլորությունը ցրեցին։ Ամեն ինչ վերադարձվում է, և ադրբեջանցիները պարտքի տակ չեն մնում։ Հայ հասարակության հիվանդ հատվածի կողմից մեր վրա թափված ատելության գետերը, մենք վերադարձրինք ավելցուկով։ Թող մեջը լողանան։ Եվ վարժվեն: Մենք կայծ նետել ենք, անհրաժեշտության դեպքում, կարող ենք ավելացնել։

Այս ամենը դառը ճշմարտություն է։ Եվ ոչ ոք չի կարող հեռանալ դրանից: Ատելության հայ գաղափարախոսների կողմից սկսած ողբերգությունը մեծ դժբախտություններ բերեց Ադրբեջանին։ Բայց արյան ու թշնամանքի այդ թափանիվը ավելի մեծ ողբերգություն բերեց հենց հայերին։ Ամեն ինչ վերադառնում է՝ և՛ բարին, և՛ չարը։ Չարության քամի ցանած հայերը հավաքեցին իսկական փոթորկալից բերք։ Այն գերազանցեց նրանց բոլոր սպասելիքները։ Նրանք թաղվեցին դրա փլատակների տակ։

Ոչ մի վայրկյան չմոռանալով, թե ինչ է արել Հայաստանը Ադրբեջանին «Արցախ» ատրակցիոնի միջոցով, որը հեշտությամբ տանում է դեպի սարսափների սենյակ, ես, այնուամենայնիվ, հնարավոր չեմ համարում ուրախանալ «Սյուրմելի»-ում տեղի ունեցած միջադեպով։ Կներեք, չեմ կարող ինձ ստիպել նորից գրել անհասկանալի «սուրմալի»։ Համահունչ չէ, բայց ասոցիատիվ հիշեցնում է «լռությունը սպիտակ անուսի մոտ»- էլ ինչպե՞ս հասկանալ «Սուս»-ի և «ԱգԱնուս»-ի տարօրինակ հարևանությունը: Նրանց, ովքեր ապրում են Ագանուսում, մնում է միայն լռել։

Թող անմեղ մարդկանց մահվան մասին լուրերով ուրախանան նրանք, ովքեր այն միշտ համարել և համարում են իրենց ազգային գաղափարախոսության և նույնականության ողնաշարը՝ հայ ազգայնամոլները։ Դա թողնենք անել նրանց, ովքեր պարծենում էին սպանված ադրբեջանցի երեխաներով ու ծերերով, ովքեր 20-րդ դարում ստրկավաճառությամբ էին զբաղվում, ովքեր բղավում էին ադրբեջանցիների և հայերի անհամատեղելիության մասին (գուցե ինչ-որ առումով նա մասամբ իրավացի է), ով ծառայում է բարբարոսության և ատելության աստվածներին: Մենք կարող ենք ոչ պակաս ատել, իսկ մարտի դաշտում մենք շատ ավելի լավն ու արդյունավետ ենք, քան հայերը, և պատրաստ ենք դա կրկին ու կրկին ցույց տալ: Բայց մենք 2020 թվականին ամեն ինչ արեցինք, որպեսզի խուսափել օկուպանտների վերահսկողության տակ գտնվող տարածքների խաղաղ բնակչության շրջանում կորուստներից, մինչդեռ Հայաստանը բացահայտ հայտարարում էր, որ հարվածելու են մեր խաղաղ քաղաքներին։

Մենք-նրանք չենք։ Եվ հատկապես այս տարբերության մեջ է թաքնված մեր ուժի ամենահզոր տարրերից մեկը։ Նրանում պետք է լինի ևս մի բան՝ հիշողություն։ Հիշողություն և կրկին հիշողություն: Մեզ այլևս չի կարելի թմրեցնել գեղեցիկ ճառերով և բարեկամության հրավերներով, իսկ ոչ ադեկվատ հումանիստները կարող են գնալ գրողի ծոցը:

Ես հաստատ նրանցից չեմ: Ուստի, ինչ-որ դժբախտ դեպքերի կամ բնական աղետների հետեւանքով խաղաղ հայ բնակչության շրջանում զոհերի մասին լուրերի դեպքում, չունենալով ինչ որ լավ բան ասելու հնարավորությունը կեհետևեմ նախնիների օրինակին։ Եվ պարզապես կլռեմ։ Ոչ հանուն արհեստական սկզբունքների ու քաղաքական կոռեկտության։ Ոչ թե որպեսզի սպիտակ ու փափկամազ տեսք ունենալ։ Սպիտակներին ու փափկամազերին հիմա առաջինն են թողնում դանակի տակ, մենք էլ երբեք այդպիսին չենք լինի։ Բարությունը պետք է լինի բռունցքներով: Ցանկալի է նաեւ բռունցքներին ավելացնել ամենաժամանակակից սպառազինություն։ Եվ հզոր, պատրաստված բանակ: Այնպիսին, ինչպիսին մերն է։ Որպեսզի իմ ժողովրդի թշնամիները իմ երկրին վնասելու դեպքում արյունով լվացվեն։

Ես ուղղակի կլռեմ, որպեսզի հանգիստ նայեմ հայելու մեջ՝ առանց հայացքը շեղելով։ Սակայն, ինչպես արդեն նշել եմ, ամեն մեկը որոշում է իր օգտին։ Եվ իր համար:

Caliber.Az

Դիտումներ: 199