Ամերիկայի նոր «հայտնագործում» Վելայաթին սպառնում է «Թրամփի ուղուն»

Թվում էր, թե հանդարտվել են իրանա-ադրբեջանական հարաբերություններում ճգնաժամի շուրջ հուզմունքները, երբ Ադրբեջանում միայն հասցրին նկատել Բաքվի հետ հարաբերություններում Թեհրանի կառուցողականության ի հայտ գալը՝ մասնավորապես, նախագահ Փեզեշքիանի և արտգործնախարար Արաղչիի այցելություններով, երբ Իրանի մայրաքաղաքից նորից սկսեցին լսվել տհաճ հայտարարություններ։
 
Այս անգամ Ալի Խամենեիի միջազգային հարցերով ավագ խորհրդական Ալի Աքբար Վելայաթին՝ Թեհրանում Հայաստանի դեսպան Գրիգոր Հակոբյանի հետ հանդիպմանը  հայտարարել է, որ Իրանը դեմ է՝ «ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփի Կովկասի վերաբերյալ ծրագրին, քանի որ այն լուրջ սպառնալիք է ներկայացնում Իրանի անվտանգության համար»։
 
Անմիջապես պետք է վերապահվի, ոչ մի  «Թրամփի Կովկասի վերաբերյալ ծրագիր» գոյություն չունի՝ Իրանցի քաղաքական գործիչը  այդպիսով ակնհայտ նկատի ունի ԱՄՆ-ի նախագահի խաղաղապահ առաքելությունը և Վաշինգտոնի հռչակագիրը։ Սակայն եկեք խոսքերին չկպչենք և դիմենք ասվածի էությանը։ «Կովկասի նկատմամբ Թրամփի այսպես կոչված ծրագիրը ոչնչով չի տարբերվում Զանգեզուրի միջանցքից, և Իրանը կտրականապես դեմ է դրան», - ասել է Վելայաթին։ Նա պարզաբանել է, որ միջանցքը ստեղծում է «պայմաններ Իրանի հյուսիսային մասում ՆԱՏՕ-ի ներկայության համար» և լուրջ անվտանգության սպառնալիք է ներկայացնում՝ Իրանի հյուսիսային և Ռուսաստանի հարավային շրջանների համար։ Նա նաև հայտարարել է, որ այդ ծրագիրը՝ «գործնականում նույն նախագիծն է, որի անունը պարզապես փոխվել է, և որն այժմ իրականացվում է ամերիկյան ընկերությունների Հայաստան մուտքի ձևով»։
 
Անհրաժեշտ է նշել, որ Վելայաթիի ասածներից մի մասը բացարձակ ճշմարտություն է, և այս իմաստով նա, բոլոր հնարավոր ամենահեգնանքային իմաստով «հայտնագործում է Ամերիկան»։ «Թրամփի երթուղին» իսկապես նույն նախագիծն է՝ Զանգեզուրի միջանցքի նախագիծը, որի իմաստը «մայրցամաքային» Ադրբեջանի և Նախչըվանի միջև հաղորդակցության բացման մեջ է։ Այս առումով ոչ ոքի մտքում անգամ չի եղել իրանցիների համար հատուկ ստեղծել այն պատրանքը, որ սա ինչ-որ այլ նախագիծ է։ «Թրամփի երթուղի» անվանումը չի հորինվել նրա համար, որպեսզի մոլորեցնել այաթոլլայի ռեժիմին։ Մինչդեռ, կարծես,  հենց նման տպավորություն են ուզում ստեղծել Թեհրանում։ Այնուամենայնիվ, դրա համար բացատրություն կա՝ այս տարի ջախջախիչ աշխարհաքաղաքական և ռազմական ֆիասկոյի ենթարկված Թեհրանը փորձում է արհեստականորեն բարձրացնել իր կարևորությունը։
 
Իսկ ինչ վերաբերում է այն փաստին, որ լոգիստիկ նախագծում ամերիկացիներ են հայտնվել, ապա դրանում «մեղավոր են» այդ թվում նաև իրենք՝ իրանցիները։ Չէ որ 2020 թվականի Եռակողմ հայտարարության պայմանների համաձայն, տրանսպորտային կապերի վերահսկողությունը պետք է իրականացներ Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության սահմանապահ ծառայությունը։ Երկար ժամանակ Թեհրանը ամեն կերպ սպառնում էր Երևանին և Բաքվին ներխուժմամբ, եթե միջանցքի նախագիծը իրականացվի, և, ըստ երևույթին, Մոսկվային համոզում էր այն չիրականացնել։ Մոսկվան իսկապես չսկսեց այդ ուղղությամբ որևէ էական ջանք գործադրել՝ ոչ այնքան, պետք է ենթադրել, Թեհրանի համոզումների պատճառով, որքան այն պատճառով, որ հույս ուներ հարցը անորոշության մեջ պահել իր օգտին։ Արդյունքում, Եռակողմ հայտարարությամբ Ռուսաստանի պարտավորությունները չկատարվեցին, և Բաքուն ու Երևանը համաձայնության եկան Վաշինգտոնի հետ։ Հիմա, երբ նախագիծը գործնականում մեկ քայլի վրա է իրականացումից, իրանցի պաշտոնյաները, իհարկե, ափսոսում են, որ Զանգեզուրի միջանցքի հայկական հատվածի երկայնքով կտեղակայվեն ամերիկացիներ, այլ ոչ թե ռուսներ, սակայն, ինչպես ասում են, գնացքը մեկնել է։
 
Մինչդեռ, Վելայաթիի բացահայտումները դրանով չավարտվեցին, և առավել ևս, սկսեցին իսկապես տրագիկոմիկ բնույթ ստանալ։ Խամենեիի խորհրդականը նշել է, որ ԱՄՆ-ը տնտեսական գործունեության պատրվակով ռազմական ներխուժում է կատարում տարածաշրջան։ «Փորձը ցույց է տալիս, որ ամերիկացիները իբր տնտեսական նախագծերով ներթափանցում են զգայուն տարածաշրջաններ, բայց աստիճանաբար նրանց ներկայությունը ընդլայնվում է մինչև  ռազմական և անվտանգության հետ կապված չափումների», - ասել է նա՝ հավելելով, որ «Իրանի սահմաններին ամերիկյան ներկայությունը ցանկացած ձևով ունի ակնհայտ հետևանքներ անվտանգության համար»։
 
Կցանկանայի այս առումով հիշեցնել Վելայաթիին, որ Իրանը արդեն զգացել է իր անվտանգության համար ցավոտ ԱՄՆ-ի գործողությունների հետևանքները՝ առանց որևէ տնտեսական պատրվակի և առհասարակ առանց Հարավային Կովկասում վերջինիս ներկայության։ Դա տեղի ունեցավ 2025 թվականի հունիսի 22-ին, երբ ամերիկացիները մի քանի տասնյակ «Տոմահավկ» նետեցին իրանական միջուկային օբյեկտների վրա, իսկ դրանցից ամենակարևորը, այն որը Ֆորդոյում է, ջարդուփշուր արին հսկա հակաբունկերային ռումբով։ Դրանից առաջ Ամերիկայի դաշնակից Իսրայելը, առաջինի անմիջական օրհնությամբ, ավիահարվածներով ցաք ու ցրիվ արեց  Իրանի ամբողջ ՀՕՊ համակարգը, այնպես որ հիմա այդ երկրի երկինքը վերածվել է բուբլիկի ծակի։ Հիմա ՆԱՏՕ-ի ցանկացած երկրի ցանկացած ինքնաթիռ կարող է ռեակտիվ հետքերով անարգել խզբզել այդ օդային տարածքը այնքան անգամ, որքան անգամ ցանկանա՝ առանց որևէ հետևանքի: Ահա սա է իրական սպառնալիքը, այլ ոչ թե «Թրամփի երթուղին»: Այո, իրանցիները, հավանաբար, դես ու դեն են ընկել և մի փոքր կարկատել են իրենց ՀՕՊ համակարգը՝ մի տեղ պտուտակ են ամրացնել, այնտեղ եռակցել են վահանը, բայց օդում երկարաժամկետ դիմադրությանը ունակ տեխնոլոգիապես ոչ մի բան նրանց մոտ չկա։
 
Կցանկանայի ևս մեկ անգամ կրկնել հարցը. Հարավային Կովկասից ի՞նչ տեսակի ամերիկյան ռազմական սպառնալիքի մասին է խոսք գնում, եթե իրական ամերիկյան սպառնալիքն արդեն իսկ իրականացել է ամենապրոզաիկ բնույթով՝ խախտելով Իրանի օդային տարածքը և ոչնչացնելով նրա հակաօդային պաշտպանությունը։
 
Առավել ևս, ամերիկացիները, Իրանի համար հավանաբար շատ ավելի անակնկալներ ունեն, ընդ որում, և դա պետք է հատուկ ընդգծել, որ այդ անակնկալների հավանականությունը ոչ մի կերպ կապված չէ «Թրամփի ճանապարհի» հետ։ Իրանի միջուկային ծրագիրը, ինչպես հունիսյան հարձակման դեպքում, այդ իմաստով Վաշինգտոնին ներկայացնում է շատ ավելի լայն հնարավորություններ։ Բոլորովին վերջերս, օրինակ, նախագահ Թրամփը հնարավոր համարեց, որ Միացյալ Նահանգները կարող են Իրանին նորից հարվածել այն դեպքում, եթե Իրանի Իսլամական Հանրապետության ղեկավարությունը հրաժարվի համաձայնության գալ Վաշինգտոնի հետ և շարունակի իրականացնել հրթիռային ծրագիրը։
 
Այստեղ անհրաժեշտ է նշել, որ հարված հասցնել մի հակառակորդին, որի վրա դու ոչ վաղուց արդեն հարձակվել ես՝ հոգեբանորեն և տեխնիկապես շատ ավելի հեշտ է, քան այն երկրին, որը դեռևս չի ենթարկվել ռազմական գործողությունների։ Այս իմաստով, եթե Վաշինգտոնը որոշի աշխարհին հիշեցնել իր ռազմական հզորության մասին, ապա նա Իրանից ավելի լավ թիրախ հազիվ թե գտնի։
 
Մենք հաճույքով չենք վայելում նման հնարավորությունից։ Առավել ևս, մենք հարևան երկրում չենք ուզում ո՛չ պատերազմ, ոչ՛ավերվածություններ, մանավանդ որ այնտեղ ապրում են տասնյակ միլիոնավոր ադրբեջանցիներ: Մենք Իրանի քաղաքական վերնախավին պարզապես կոչ ենք անում՝ ավելի սթափ գնահատել իրականությանը և դադարեցնել սպառնալ ո՛չ Իրանի, ո՛չ նրա ազգային անվտանգության հետ որևէ կապ չունեցող նախագծերին, զբաղվել երկրի հրատապ խնդիրներով, լուծել ջրի պակասի հարցը... Դե և օդի մասին էլ մի մոռացեք, այն օդի, որի մեջ թռչում են թշնամական ինքնաթիռները: