«Երևանը ՀԱՊԿ-ն օգտագործում է Մոսկվայի հետ քաղաքական սակարկության համար» Փորձագիտական կարծիքները՝ Caliber.Az-կայքում

Կարծիք կա, որ Ռուսաստանը փորձում է Հայաստանին համոզել շարունակել համագործակցությունը ՀԱՊԿ-ի հետ։ Մոսկվան հարգում է Հայաստանի անկախ կուրսը, հայտարարել է Ռուսաստանի նախագահի օգնական Յուրի Ուշակովը։ Միևնույն ժամանակ նա հիշեցրել է, որ հանրապետությունը մնում է ՀԱՊԿ-ի անդամ, հետևաբար նրա համար կազմակերպության կողմից անցկացվող բոլոր միջոցառումների «դռները բաց են»։ «ՀԱՊԿ-ում աշխատանքին Հայաստանի ֆիզիկապես վերադառնալու դռները բաց են, և մենք հուսով ենք, որ այնուամենայնիվ Հայաստանի ներկայացուցիչները վաղ թե ուշ կվերսկսեն իրենց համագործակցությունը այս կազմակերպության շրջանակներում»,- հայտարարել է նախագահի օգնականը, որին մեջբերել է ՏԱՍՍ-ը։

 
Ուշակովը վստահեցրել է, որ Ռուսաստանը կասկածի տակ չի դնում՝ իր ուղին ինքնուրույն որոշելու Հայաստանի իրավունքը։ Նա ճշտել է, որ երկիրը մնում է ՀԱՊԿ-ի լիիրավ անդամ, և  պահպանում է «բոլոր համապատասխան իրավունքներն ու պարտականությունները»։
 
«ՀԱՊԿ-ը չպետք է կռվեր Երևանի համար Ղարաբաղում, այս դեպքում Հայաստանի դեմ արտաքին ագրեսիա չի եղել»,- նոյեմբերի 28-ին Աստանայում հայտարարել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, փոխանցում է ՏԱՍՍ-ը։
 
Ռուսաստանի Դաշնության նախագահը հնարավոր է համարել նաև, որ Հայաստանը կվերադառնա ՀԱՊԿ-ում լրիվ ձևաչափով աշխատանքին։ Նա նշել է, որ Հայաստանը դեռ չի հայտարարել ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու մասին և աջակցում է կազմակերպության գագաթնաժողովի բոլոր փաստաթղթերին։
 
«Ես կարծում եմ, որ Հայաստանի և ՀԱՊԿ-ի միջև ներկայիս իրավիճակը, ամենայն հավանականությամբ, թելադրված է նրա ներքաղաքական իրավիճակով»,- ասել է նա։
 
Անցել է ավելի քան մեկ տարի, երբ Հայաստանը բացահայտ հայտարարեց այս ռազմական դաշինքին իր անդամակցության սառեցման մասին։ Բայց Մոսկվան, ըստ երևույթին, չէր ցանկանա այս կազմակերպությունից նրա վերջնական հեռանալը։ Հետաքրքիր է, այստեղ որո՞նք են պատճառները։ Մտահոգություններ կա՞ն ՀԱՊԿ-ի հետագա ամբողջականության համար, եթե Երևանը դուրս գա դրանի՞ց։
 
Caliber.Az-ի այս հարցերին պատասխանել են ՀԱՊԿ-ի անդամ երկրների ներկայացուցիչները։
 
Ղազախ քաղաքական վերլուծաբան Կազբեկ Բեյսեբաևը նշում է, որ Մոսկվայի համար ՀԱՊԿ-ն աշխարհաքաղաքական և աշխարհառազմավարական նշանակություն ունի։
 
«ՀԱՊԿ-ի միջոցով նա շարունակում է պահպանել վերահսկողությունը իր մերձավոր հարևանների նկատմամբ։ Մյուս անդամների համար այս կազմակերպությունը ունի ավելի շատ գործնական նշանակություն: Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանում կա ահաբեկչության վտանգ։ Այդ իսկ պատճառով Ղազախստանի, Ղրղզստանի և Տաջիկստանի համար ՀԱՊԿ-ը հանդիսանում է պոտենցիալ ահաբեկչության դեմ պայքարի մարմին»,- պարզաբանել է փորձագետը։
 
Իսկ ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ասում է նա, ապա այն սահմանակից է այն երկրների հետ, որոնց հետ, այսպես ասենք, այնքան էլ լավ հարաբերություններ չունի։
 
«Կրոնական առումով գրեթե բոլոր հարեւանները նույնպես տարբերվում են։ Միակ երկիրը, որը կարող է որպես երաշխիք ծառայել Հայաստանի համար (նրա պատմության մեջ նման բան արդեն եղել է) հանդիսանում է Ռուսաստանը։ Հետեւաբար, Երեւանը կարող է հայտարարել ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու մասին, բայց, իմ կարծիքով, դրանք ընդամենը ամպագոռգոռ խոսքեր են ՀԱՊԿ-ին անդամակցության դադարեցման մասին։ Անվտանգության առումով Եվրոպան, Ֆրանսիան կամ ԱՄՆ-ը չափազանց հեռու են Հայաստանից, նրանց համար դժվար կլինի արագ օգնություն ցուցաբերել։ Բացի այդ էլ, նրանք բարդ հարաբերություններ ունեն Հայաստանի որոշ հարեւանների հետ։
 
Ես կարծում եմ, այս բոլոր գործոնները հիանալի հասկանում են Երեւանում, և ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու մասին բոլոր խոսակցությունները այդպես էլ կմնան, որպես հայտարարություններ»,- վստահ է Բեյսեբաևը։
 
Ռուսաստանցի քաղաքագետ, Կասպյան ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտի փորձագետ Ալեքսանդր Կարավաևը իր հերթին նշել է, որ ինչ-որ տեղ 2010-ականների կեսերից ՀԱՊԿ-ը փաստորեն տրոհվել է երեք հատվածի։
 
«Ինչ-որ չափով կարելի է նույնիսկ ասել երեք օպերատիվ հրամանատարությունների, այսպես ասած, որոնք թաթախված են իրենց անվտանգության խնդրահարույցության մեջ։ Այսինքն՝ սա չի նշանակում, որ ՀԱՊԿ-ը ճեղքվում է ներսից, պարզապես սա մի տեսակ սպեցիֆիկ կազմակերպություն է, ոչ ստանդարտ՝ 20-րդ դարի կոշտ ռազմական բլոկների տեսանկյունից, որոնց իրավահաջորդն է հանդիսանում բոլորին հայտնի ՆԱՏՕ-ն, որտեղ կա քիչ թե շատ խիստ կարգապահություն, կա հստակ ենթակարգություն, բազմաթիվ քաղաքացիական ու ռազմական ծրագրեր։ Եվ ՆԱՏՕ-ն մի տեսակ հանդես է գալիս, որպես զարգացած արևմտյան աշխարհի հավաքական անվտանգության համակարգի չափանիշ»,- համեմատությունը է արել փորձագետը։
 
Նրա խոսքով, այս առումով ՀԱՊԿ-ը սպեցիֆիկ կազմակերպություն է, որը ոչ մի կերպ չի հանդիսանում Վարշավյան պայմանագրի իրավահաջորդը։
 
«Եվ սա ՆԱՏՕ-ի հակառակորդը չէ: Այն ստեղծվել է բացառապես հետխորհրդային տարածաշրջանի անվտանգության խնդիրների համար, այո և այն էլ  ի սկզբանե ակնհայտ է, որ ոչ ամբողջի, նախկին Խորհրդային Միության ոչ բոլոր երկրների։ Սա առաջին կետն է։
 
Երկրորդը, եթե խոսենք ըստ էության, ապա ՀԱՊԿ-ը որպես կազմակերպություն չի նախատեսում զարգացման շատ ոլորտներ, որոնք ներկայումս չեն իրականացվում որպես փոխգործակցության իսկապես լիարժեք գծեր։ Այն մի տեսակ ստեղծված է աճի վրա, և չի ենթադրում որևէ խիստ կապ կոլեկտիվ կազմակերպության, կոլեկտիվ փոխգործակցության պարտադիր ռազմական ծրագրերի հետ։ Այսինքն, ըստ էության, հետխորհրդային տարածքում կոլեկտիվ վերահսկողության և կոլեկտիվ փոխգործակցության այս ձևը հանդիսանում է հավելում՝ Ռուսաստանի հետ ՀԱՊԿ անդամ յուրաքանչյուր երկրի երկկողմ փոխգործակցությանը։
 
Այսպիսով, ՀԱՊԿ-ը հանդիսանում է  կոլեկտիվ վերնաշենք՝ Ռուսաստանի հետ անմիջականորեն երկկողմ հիմունքներով անդամ երկրների փոխգործակցության համակարգի վրա։ Սրանում է և բացահայտվում այս կառույցի էությունը։ Այսինքն՝ սա ոչ մի կերպ հակակշիռ չէ ՆԱՏՕ-ին և նույնիսկ ամբողջ հետխորհրդային տարածքը ընդգրկող անվտանգության կառույցը չէ։ Սա ինչ որ ինստիտուցիոնալ ձև է։ Բայց այս կառույցի զարգացման գործընթացում մենք ստացանք երեք ուղղություն՝ աշխարհագրության և աշխարհաքաղաքականության հետ կապված օպերատիվ վերահսկողության կամ օպերատիվ փոխազդեցության երեք գոտի։
 
Եվ այդ գոտիները միմյանց չեն վերածածկում, իսկ դրանց մասնակիցները միշտ չէ, որ կատարում են նույն առաջադրանքները: Մասնավորապես, կոնկրետ օրինակով, ՀԱՊԿ-ի արևմտյան պատասխանատվության գոտին՝ ըստ էության,  Ռուսաստանի և Բելառուսի զուգակցված փոխազդեցություն է, որը այս պահին գտնվում է  հիբրիդային պատերազմի ձևաչափում ՆԱՏՕ-ի արևելյան բլոկի երկրների հետ։ ՀԱՊԿ-ի այս հատվածը ոչ մի կերպ չի ազդում ՀԱՊԿ-ի կենտրոնասիական խմբի փոխգործակցության վրա, որը զբաղված է այլ հարցերով։ Աստանայում ՀԱՊԿ-ի գերագույն խորհրդի գագաթնաժողովի ժամանակ նրանք ստորագրեցին՝ տաջիկ-աֆղանական սահմանի վերակահավորման մասին ծրագիրը, որը նախատեսվել էր, որպես երկարաժամկետ նախագիծ՝ արդեն իսկ ամրագրված նախորդ տարիներին»,- ասել է քաղաքագետը։
 
Նրա խոսքով, ՀԱՊԿ-ի երրորդ հատվածը կապված է Հարավային Կովկասի հետ՝ սա Ռուսաստանի և Հայաստանի զուգակցված փոխգործակցությունն է Հայաստանի՝ որպես պետության տարածքը ծածկող անվտանգության գոտում։
 
«Եվ այս տարածաշրջանի դեպքում էլ այն ունի իր խնդիրները, իր խնդրականությունը, որոնք ի սկզբանե բարդացվել էին նրանով, որ Ադրբեջանի տարածքը գտնվում էր հայկական ուժերի օկուպացիայի տակ։ Իսկ Ադրբեջանը, չլինելով ՀԱՊԿ-ի անդամ, փաստորեն գտնվում էր դաշնակցային և, ասենք այսպես, գործընկերային հարաբերությունների մեջ Ռուսաստանի հետ։ 2022 թվականից սկսած՝ իրավաբանորեն արդեն կա համաձայնագիր դաշնակցային համագործակցության մասին։ Այստեղ ի սկզբանե որոշակի պարադոքս էր դրված այն առումով, որ Հայաստանը Ղարաբաղը վերահսկելու իր էքսպանսիոնիստական ծրագրերում չէր կարող ապավինել Ռուսաստանին, քանի որ դա սկզբունքորեն երբեք Ռուսաստանի պարտավորությունների մեջ ոչ մի կերպ չէր մտնում։ Թե այն ինչպես է Հայաստանում հրապարակավ մեկնաբանվել՝ դա ուրիշ հարց է։ Հայ մասնագետները, հայ զինվորականները, իրենց հիանալիորեն հաշիվ էին տալիս, որ Ռուսաստանը չի պատրաստվում միջամտել Ադրբեջանի՝ սահմանադրական տարածքում իր օրինական շահերի իրացման գործընթացին։
 
Հայաստանի համար ՀԱՊԿ-ի առաջադրանքների ոչ ճիշտ մեկնաբանումը ստեղծեց պայմաններ նրա համար, որպեսզի Հայաստանի ղեկավարությունը՝ ի դեմս Փաշինյանի հետ իշխանության եկած էլիտայի՝ ՀԱՊԿ-ի  կառուցվածքը օգտագործի պարզապես Ռուսաստանի հետ քաղաքական սակարկությունների համար։ Եվ հիմա էլ  այս պարադոքսի զարգացումը շարունակվում է։
 
Պարզապես Երևանն ինքն է որոշել վերանայել Հայաստանում ՀԱՊԿ-ի առաջադրանքների իր տեսլականը, որպեսզի դա օգտագործի Մոսկվայի հետ քաղաքական սակարկություններում։ Այսինքն նրանք են փոխում այդ առաջադրանքները, ՀԱՊԿ-ը դրա հետ կապ չունի»,- համարում է մասնագետը։
 
Կարավաևը նշում է, որ շատերի մոտ հարց է ծագում՝ իսկ ինչի՞ համար, փաստորեն ասած, հիմա Հայաստանը պահել ՀԱՊԿ-ի կազմում։
 
«Եթե այս ճգնաժամը սրվի, և հայերը շարունակեն պնդել իրենց ելքը և ի վերջո դուրս գան, ապա այդ վակուումը անխուսափելիորեն կլրացվի այլ երկրների կողմից։ Հասկանալի է ինչպիսի։ Առաջին հերթին՝ Ֆրանսիան, և Միացիալ Նահանգների ներկայության և առանձին ամերիկյան ծրագրերի ուժեղացած ներկայությունը։ Սա, ըստ էության, կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ արդեն Հարավային Կովկասի անվտանգության ողջ ճարտարապետության վրա։ Եվ սա ընդհանուր խնդիր է՝ ոչ միայն Ռուսաստանի, այլ նաև Ադրբեջանի համար այդ թվում նաև։
 
Եվ դա անուղղակիորեն ազդում է Իրանի և նույնիսկ Վրաստանի վրա, որը, սկզբունքորեն, հիմնականում մի տեսակ գտնվում է արևմտամետ վեկտորի մեջ՝ փորձելով նորմալացնել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ։ Եվ հավասարակշռությունների և անվտանգության կառուցվածքի այս փոփոխությունը, որը կարող է առաջանալ ՀԱՊԿ-ից Հայաստանի դուրս գալու դեպքում, շատ լրջորեն կխաթարի տարածաշրջանում ձևավորվող այդ փխրուն նշմարվող փոխզիջումը։
 
Այստեղից էլ և հասկանալի է, թե ինչու են Մոսկվան և ՀԱՊԿ-ի պաշտոնյաները ձգտում չլսել Հայաստանի կողմից ուղարկվող այդ սպառնալիքները և ամենատարբեր սպեկուլյատիվ ռեպլիկաները՝ փորձելով խուսափել սկանդալներից։ Ակնկալիքներ կան, որ ժամանակի ընթացքում այս քաղաքական միտումը կշրջվի այլ ուղղությամբ։ Եվ սրանում կա իր տրամաբանությունը, քանի որ Հայաստանում վաղ թե ուշ իշխանությունը փոխվելու է։
 
Հետևաբար, այս առումով ՀԱՊԿ-ի կազմում Հայաստանի պահպանումը բավական կարեւոր է։ Եվ, իհարկե, հարկավոր է քաղաքական աշխատանք, անհրաժեշտ են քաղաքական փաստարկներ նրա համար, որպեսզի Հայաստանին ցուցադրել դրա որոշակի առավելությունները»,- վստահ է Կարավաևը։