Էջմիածնի ճգնաժամի անատոմիան Գարեգին Բ-ն որպես անկայունության գործոն

Նախորեյին Էջմիածնում տեղի ունեցած իրադարձությունները վերջնականապես և անդառնալիորեն հաստատեցին հետևյալ փաստը. Հայաստանում առկա է համակարգային ճգնաժամ, որի մեջ միահյուսված են քաղաքականությունը, հատուկ ծառայությունները, ռևանշիզմը, ազգայնականությունը և բազմամյա գաղափարախոսական արկածախնդրության ողբերգական հետևանքների համար պատասխանատվությունը։ Այս համատեքստում հատկանշականն այն է, որ ներկայիս կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի կողմնակիցների և հակառակորդների հերթական դիմակայությունը որպես ֆոն է ծառայել՝ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ռեզոնանսային հայտարարության համար։
 
Այսպես, պատասխանելով լրագրողների հարցերին՝ նա հաստատել է տեղեկատվությունն այն մասին, որ Կտրիճ Ներսիսյանը նախկինում ձերբակալվել էր Գերմանիայում որպես ՊԱԿ-ի գործակալ և ձեռնաշղթաներով արտաքսվել ԽՍՀՄ։ Հայաստանի կառավարության ղեկավարի խոսքով, այս տվյալները հաստատված են Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայության կողմից։ Ոչ պակաս հատկանշական է նաև Հայաստանի ղեկավարի պատասխանը այն պարզաբանող հարցին. «Այդ դեպքում ինչո՞ւ չի հարուցվում քրեական գործ»։ Փաշինյանի պատասխանը եղել է առավելագույն չափով բացահայտ. «Անհնար է քրեական գործ հարուցել ՊԱԿ-ի հետ համագործակցության համար, քանի որ խոսքը այն ժամանակահատվածի մասին է, երբ այդ անձինք ԽՍՀՄ-ի քաղաքացիներ էին»։ Սակայն այստեղ սկզբունքային է նաև մեկ այլ հարց. «Արդյո՞ք այսօր շարունակվում է համագործակցությունը օտարերկրյա հատուկ ծառայությունների հետ»,- ինչին վարչապետը հայտարարել է, որ այս աշխատանքը տարվում է օպերատիվ և հակահետախուզական միջոցառումների շրջանակներում, որոնք միշտ չէ, որ ուղեկցվում են հանրային քրեական գործերով։
 
Այս խոսքերը դարձան նրա փաստացի հաստատումը, որ Գարեգին Բ-ի հարցը վաղուց դուրս է եկել եկեղեցական էթիկայի սահմաններից և ստացել է ազգային անվտանգության չափում։ Հիշեցնենք, որ Նիկոլ Փաշինյանը նախկինում հրապարակավ հնչեցրել է մի մեղադրանք, որը նման կարգավիճակի հոգևոր առաջնորդի համար հանդիսանում է կործանարար՝ կաթողիկոսի մոտ արտամուսնական երեխայի առկայության մասին։ Հայ եկեղեցու կողմից հստակ, միանշանակ և աներկբա ժխտում  այդպես էլ չի հետևել։ Ամիսներ տևած լռությունը միայն սրել է կասկածներն ու ներքին լարվածությունը եկեղեցիական միջավայրում։
 
Այս առումով միանգամայն խորհրդանշական է այն, որ Գարեգին Բ-ի եկեղեցու ղեկավարության գրեթե 30 տարվա ընթացքում առաջին անգամ տասը եպիսկոպոսներ բաց բողոքի ցույց կատարեցին անմիջապես Էջմիածնի տարածքում։ Նրանք պահանջում էին «եկեղեցին մաքրել կամայականությունից» և պահանջում էին գործող կաթողիկոսի հրաժարականը։ Այս միջոցառման նշանակությունը դժվար է գերագնահատել. նման դեմարշը վկայում է եկեղեցական հիերարխիայի ներսում խորը պառակտման մասին։ Ցույցի մասնակիցների մոտ Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայության հատուկ նշանակության ուժերի ներկայությունը բուռն արձագանք առաջացրեց Գարեգին Բ-ի կողմնակիցների մոտ։ Սակայն իշխանությունները անմիջապես պարզաբանեցին. ուժային ուղեկցումը անհրաժեշտ է բացառապես հնարավոր սադրանքները կանխելու համար։ Եվ այս մտահոգությունները անհիմն չէին։ Գործող կաթողիկոսի համար խաղադրույքները չափազանց բարձր են, և նույնիսկ եկեղեցու ներսում աջակցության կորստի պայմաններում արմատական սցենարների ռիսկը բազմապատիկ մեծանում է։
 
Ի դեպ, բողոքի ակցիայի սկսվելուց առաջ Հայաստանի վարչապետը հայտարարել էր, որ բացառում է Էջմիածնում բախումների հնարավորությունը, դրանով հանդերձ նշելով, որ իրավապահ մարմիններն ունեն բոլոր գործիքներն ու հնարավորություններ՝ օրենքի շրջանակներում սադրանքները չեզոքացնելու համար։ Եվ այդպես էլ եղավ. կաթողիկոսի մի քանի հարյուր կողմնակիցները փորձեցին անկարգություններ հրահրել, սակայն դա հաջողությամբ չպսակվեց։ Հինգ անձինք, որոնք ցուցաբերել էին բացահայտ անպատշաճ և ագրեսիվ վարքագիծ՝ վտարվեցին տարածքից, ինչի մասին պաշտոնապես հաղորդեց՝ հանրապետության  ներքին գործերի նախարարության մամուլի քարտուղար Նարեկ Սարգսյանը։
 
Այստեղ արժե ուշադրություն դարձնել այն անձանց ինքնության վրա, ովքեր փորձել են Էջմիածնում տեղի ունեցողը օգտագործել քաղաքական ինքնագովազդի համար։ «Կաթողիկոսի պաշտպանների» թվում նշվել էին «Հայաքվե» ընդդիմադիր շարժման համակարգող Ավետիք Չալաբյանը, «Հայաստան» խորհրդարանական խմբակցության պատգամավոր և ՀՅԴ գերագույն մարմնի ներկայացուցիչ Իշխան Սաղաթելյանը, «Մեր ձևով» շարժման համակարգող Նարեկ Կարապետյանը, Հայաստանի նախկին օմբուդսմեն, «Միասնության թևեր» նախաձեռնության ղեկավար Արման Թաթոյանը։ Ի դեպ, ինչպես տեսնում ենք, Հայաստանի երկրորդ և երրորդ նախագահներ՝ Ռոբերտ Քոչարյանը և Սերժ Սարգսյանը նրանց թվում չէին։
 
Այս խեղկատակությունում արժե առանձին տեղ հատկացնել Սամվել Շահրամանյանի հայտարարությանը, ով, խոստանալով հայտնվել Էջմիածնում, ասել է. «Մենք կիսում ենք Ամենայն հայոց կաթողիկոսի դիրքորոշումը «արցախի» և «արցախի» հայերի իրավունքների հարցում»։ Այս հայտարարությունը բացահայտում է տեղի ունեցողի ողջ էությունը և հանդիսանում է այն փաստի բացահայտ խոստովանություն, որ Հայ եկեղեցին տասնամյակներ շարունակ ուս ուսի տված կանգնած է եղել դաշնակների և արմատական ազգայնականների հետ՝ զանգվածների գիտակցության մեջ արմատավորելով «պատմական հողերի» մասին առասպելներ, այդպիսով դրդելով տարածքային պահանջներ հարևան պետությունների նկատմամբ։ Այդ առասպելների կյանքի կոչելու միջոցները անփոփոխ դառնում էին բռնությունն ու ահաբեկչությունը՝ ինչպես ադրբեջանցիների և թուրքերի, այնպես էլ այս ակնհայտ պարտվողական արկածախնդրություններին մասնակցել չցանկացող հայերի դեմ։
 
Գարեգին Բ-ն հուսահատորեն կառչում է իր տեղից, չնայած նրան, որ նրան մերժում են հենց եկեղեցու ներսում։ Սակայն նրա դաշնակիցների խաղադրույքները շատ ավելի բարձր են՝ դա ցանկացած գնով Հայաստանը ռևանշիզմի տրամաբանությանը վերադարձնելու և Ադրբեջանի հետ նոր պատերազմի համար հող նախապատրաստելու նկատառումն է։ Եվ հենց սա է պատճառը, որ Էջմիածնի ճգնաժամը հանդիսանում է ոչ միայն եկեղեցական, այլ նաև պետական մարտահրավեր, որի արդյունքից է կախված հարևան երկրի ապագան։