Հայկական առասպելները և ադրբեջանական իրականությունը Թեյմուր Աթաևի մտորումները

Մենք դեռ երկար կսպասենք հայ հասարակության  հասունանալուն, որպեսզի այն միանշանակ հասկանա, որ չի կարելի աչք դնել ուրիշի ունեցվածքի վրա, առավել ևս փորձել յուրացնել քեզ չպատկանող հարստությունը՝ լինի դա տարածքային, թե պատմամշակութային հատված։ Առավել ևս, որ մեր անմիջական աշխարհագրական հարեւաններն ուղղակիորեն առերեսվել են ինչպես իրենց գաղափարական, այնպես  էլ  իրական ագրեսիվ նկրտումների տխուր հետևանքների հետ։ Դե, չի փոխվում հայկական սոցիումը։ Այո և, ամենայն հավանականությամբ, պարզապես չի ուզում դա: Ցանկանալով, ըստ ամենայնի՝ գերի մնալ սեփական դիցաբանություններին ու գաղափարական անկարգ կուտակումներին, որոնցով լցոնվում է վաղ մանկությունից։
 
Որպես ասվածի հաստատում կարելի է մեջբերել նախկին պատգամավոր, իսկ այժմ որպես քաղաքական վերլուծաբան ներկայացվող Արման Աբովյանի կողմից երկու օր առաջ ասվածը։ Ով, առաջին հերթին, արձանագրել է Հայաստանում իշխող «նեոլիբերալ խառնախմբի» վարկանիշի սրընթաց անկումը, որի առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանը՝ Աբովյանի խոսքով, ժամանակին խոստացել էր երկիրը դուրս բերել «անվտանգության ամենաուժեղ քաղաքական ճարտարապետություն ունեցող թոփ պետությունների շարքը և սոցիալական հավասարությունը բարձրացնել աշխարհի ամենազարգացած երկրների մակարդակին»։ Իսկ արդեն դրանից անմիջապես հետո նա հայտարարել է «արցախի ժամանակավոր օկուպացիայի» (սահմանազատման և սահմանագծման ձևի տակ) և «թուրք-ադրբեջանական տանդեմի կողմից պատերազմի ամենօրյա սպառնալիքների» առկայության պայմաններում «Հայաստանի ռազմավարական շրջանները» «թշնամուն հանձնելու» մասին։
 
Հավանաբար, այս հատվածները, որոնք այս կամ այն ձևաչափով գրեթե ամեն օր հնչեցվում են ոչ միայն Աբովյանի կողմից՝ ուղղված են ոչ այնքան ներքին, որքան արտաքին լսարանին։ Եվ հետևաբար մենք մեջբերելու ենք Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հայտարարությունը 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին ադրբեջանական ժողովրդին ուղղված ուղերձից, որը, չենք վախենում ասել, տարածվել է ողջ աշխարհով մեկ։ Այդ օրը պետության ղեկավարը հայտարարեց, որ Փաշինյանին բազմիցս կոչ էր արել «կրակի հետ չխաղալ, չխաղալ մեր ժողովրդի համբերության հետ», այլ կանգնել «ճշմարտության ճանապարհին», թողնելով «ձեզ չպատկանող հողերը»։ Բայց մեր հարևանները չլսեցին՝ միջազգային իրավունքի բոլոր նորմերի խախտման շրջանակներում իրագործելով ադրբեջանական տարածքներում «ապօրինի բնակեցում», բացի այդ էլ «արտերկրից հայերին ցուցադրաբար բերելով Շուշա, որպեսզի վիրավորեն մեզ»։ Բայց «մենք քշեցինք [օկուպանտներին] մեր հողերից, քշեցինք շների պես։ Բոլորը տեսան մեր ուժը, գիտակցեցին մեր երկաթե բռունցքի հզորությունը»։
 
Մենք ինչո՞ւ որոշեցինք մեջբերել նախագահ Իլհամ Ալիևի այս արտահայտությունը։ Այո, միայն մեկ պատճառով։ Հաշվի առնելով հայ հասարակության կողմից մեր կայքում հրապարակված նյութերի խնամքով ուսումնասիրությունը՝ մենք վստահ ենք, թե որքան օգտակար կլինի այս հասարակության տարբեր շերտերի համար՝ ևս մեկ անգամ ուշադիր լսել Իլհամ Ալիևի կողմից չորս տարուց քիչ առաջ ասվածը։ Բացի այդ, կարևոր է, որ դա լսեն այն արտաքին շրջանակները, ովքեր, հնարավոր է, կողմնորոշվում են Աբովյանի  այսպես կոչվածով «վերլուծական դրվագների» վրա։ Առավել ևս, որ Ադրբեջանի ղեկավարի կողմից տարողունակ ասվածի մեջ պարզաբանված է, ընդ որում հստակ և կոնկրետ, թե ով և ինչ է օկուպացրել Հարավային Կովկասում։ Եվ դրանից հետո ինչի հետ է առերեսվել։
 
Ինչ վերաբերում է Աբովյանի հաջորդ հատվածին, որի վրա մենք ուշադրություն ենք դարձրել վերևում, ապա այստեղ նույնպես կարևոր է կրթական ծրագիր իրականացնել նրանց համար, ովքեր չեն ցանկանում սովորել պատմության դասերը։ Եվ կրկին հղում անելով Ադրբեջանի նախագահին, ով 2024 թվականի սկզբին ասել է հետևյալը. «Մենք մեկ քայլ անգամ չենք հեռանա ինչպես 2021 թվականի մայիսի, այնպես  էլ 2022 թվականի սեպտեմբերի մեր դիրքերից, քանի որ այս սահմանը պետք է հաստատվի։ Մեր տեղաբաշխումը, որն այսօր վիճարկվում է Հայաստանի կողմից, չի ընդգրկում ոչ մի բնակավայր»։ Չենք հեռացել։ Եվ չենք հեռանա: Այստեղ էլ ի՞նչ հարցեր կամ կասկածներ կարող են լինել:
 
Դե նաև «Թուրք-ադրբեջանական տանդեմի կողմից պատերազմի ամենօրյա սպառնալիքների և հայկական տարածքների օկուպացիայի մասին»։ Դեռ 2020 թվականի հոկտեմբերին նախագահ Իլհամ Ալիևն ընդգծել է, որ «հուլիսին մենք հանգիստ կարող էինք անցնել Հայաստանի տարածքը և այնտեղ հողեր գրավել։ Մեզ ոչ ոք չէր կարող դիմակայել։ Մենք դա չենք արել: Ես դա թույլ չտվեցի։ Մենք չենք մտնելու Հայաստանի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքը»։
 
Իսկ 2020 թվականի նոյեմբերի 8-ին պետության ղեկավարը կոնկրետացրել է, որ «մենք խաղաղություն ենք ուզում, պատերազմ չենք ուզում։ Բայց արդար խաղաղություն: Պայմանները, որոնք մենք առաջարկում ենք՝ արդար են, հիմնված են միջազգային իրավունքի վրա, և խաղաղ պայմանագիրը պետք է ստորագրվի այդ պայմանների հիման վրա։ Եթե Հայաստանը բարի կամք դրսևորի, ապա այն կստորագրվի, եթե ոչ, ապա չի ստորագրվի»։ Հավանաբար, Աբովյանի և նրա նմանների համար նպատակահարմար է, որ պարզապես հանգիստ, սթափ գլխով ուսումնասիրեն այս բոլոր նրբերանգները, որոնք աշխարհին է հասցնում նախագահ Իլհամ Ալիևը։ Տարբեր լեզուներով և տարբեր միջազգային ֆորումներում: Մեր վստահ կարծիքով, մեր աշխարհագրական հարեւանների, ինչպես նաև նրանց Ադրբեջանի դեմ նոր սադրանքների մղող արտաքին ուժերի համար կարևոր է լսել Ադրբեջանի ղեկավարին։ Որովհետև նրա խոսքերը, ինչպես նշված է մի շարք համաշխարհային քաղաքական գործիչների կողմից, երբեք (!) չեն տարբերվում գործերից։
 
Ամփոփելով այս նյութը՝ խորհուրդ կտանք Հայաստանի տաք գլուխներին, չկոնկրետացնելով նրանց անունները, լսել որոշ մանրամասներ նախագահ Իլհամ Ալիևի բոլորովին վերջերս՝ 2024 թվականի նոյեմբերի 17-ին ասվածին, այո և բացի այդ էլ ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի անդամ Ավգուստ Պֆլյուգերի գլխավորած պատվիրակության հետ զրույցի ժամանակ: Նախագահ Ալիևը, ընդգծելով «տարածաշրջանային խաղաղությանն ու անվտանգությանը» սպառնացող Երևանի կողմից անցկացվող «ռազմականացման և սպառազինությունների մրցավազքի քաղաքականությունը», արձանագրել է, որ խաղաղ պայմանագրի ստորագրման համար «կարևոր է վերջ տալ Ադրբեջանի դեմ տարածքային պահանջներին Հայաստանի սահմանադրությունում», որը «չպետք է սահմանադրական հիմունքներով տարածքային պահանջներ ունենա Ադրբեջանի նկատմամբ»։
 
Այնպես որ Աբովյանի և  հայ փորձագիտական հանրության մյուս ներկայացուցիչների համար նպատակահարմար է, որպեսզի  հայրենակիցներին հորդորեն հեռանալ գաղափարական շաբլոններից, հիշել ոչ հեռու անցյալի պատմության դասերը և իշխանություններից պահանջել փոփոխություններ մտցնել երկրի սահմանադրության մեջ։