«Զանգեզուրի միջանցքը նվազագույնի կհասցնի փոխադարձ անվստահությունը» Չաքմակը և Դյուրրեն՝ Caliber.Az-կայքում

Թուրքիան Հայաստանից ակնկալում է բանականության և իրականության վրա հիմնված, խաղաղությանը, անվտանգությանն ու բարգավաճմանը ուղղված քաղաքականություն։ Այս մասին Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը հայտարարել է՝ Նախարարների կաբինետի նիստից հետո ժողովրդին ուղղված իր ուղերձում։ Նա նշել է, որ Թուրքիան պատրաստ է քայլ առ քայլ զարգացնել հարաբերությունները Երեւանի հետ, եթե նա կատարի Զանգեզուրի միջանցքը բացելու իր խոստումները։

Սա միանգամային հետաքրքիր պահ է։ Վերջին ամիսներին, երբ թուրքական կողմը խոսում է Հայաստանի հետ բարիդրացիական հարաբերությունների հնարավոր վերականգնման մասին՝ չի անցնում առանց Զանգեզուրի միջանցքի հիշատակման։ Անկարան անպայման հավելում է, թե հույս ունի, որ Երևանը կդիմի այդ քայլին և Արազ գետի երկայնքով կբացի այդ ճանապարհը։ Ինչու՞ է Թուրքիան այդքան ուժեղ շահագռգռված դրանում: Ադրբեջանի համար դա շատ կարևոր է, քանի որ Զանգեզուրի միջով է անցնում Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետություն տանող ամենակարճ ճանապարհը։ Իսկ Թուրքիան, սկզբունքորեն, հիմա էլ երկաթուղային կապ ունի Ադրբեջանի հետ՝ Կարս-Ախալքալաք-Թբիլիսի-Բաքու գծով։ Թե՞ Թուրքիայի համար շատ կարևոր է նաև կառուցել Նախչըվանից Իգդիր տանող ճանապարհը և ստանալ մինչև Բաքու ևս մեկ երկաթուղային ճյուղ: Ի՞նչ է կանգնած հայկական կողմին ուղղված այս հաճախակի հիշեցումների հետևում, որ վատ չէր լինի սկսել լուծել Զանգեզուրի միջանցքի հարցը։

Caliber.Az-ի այս հարցերին պատասխանել են եղբայրական երկրի փորձագետները:

Թուրք քաղաքագետ, քաղաքական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Հայդար Չաքմակը նշել է, որ Զանգեզուրի գծի բացումը շատ կարեւոր է Թուրքիայի համար։

«Որովհետև, նախ և առաջ, ուղիղ ճանապարհ է բացվում թուրքական աշխարհի հետ, երկրորդը, կրճատվում են փոխադրումները Նախչըվանի և Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների միջև, երրորդը, թուրքական արտահանումը Կենտրոնական Ասիա հիմա իրականացվում է Իրանի միջով ցամաքային ճանապարհով, և Թուրքիան դառնում է Իրանից կախված, որը յուրաքանչյուր բեռնատարի տարանցման համար մեծ գումար է գանձում։ Իրանը առավելություն ունի իր երթուղիներում և կարող է արգելապատնեշ դնել այդ փոխադրումներին։ Ինչպես նաև Իրանը անբարյացակամ է Ադրբեջանի և Թուրքիայի նկատմամբ, և խելամիտ չէ կախված լինել նման երկրից»,- ասում է պրոֆեսոր Չաքմակը:

Թուրք քաղաքագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու, Մերձավոր Արևելքի հարցերով փորձագետ, Մոսկվայի պետական լեզվաբանական համալսարանի արտասահմանյան տարածաշրջանաբանության ամբիոնի դոցենտ Իքբալ Դյուրրեն իր հերթին կարծում է, որ այստեղ «երեքը մեկում է»։

«Այն կարևոր է տնտեսական, քաղաքական և ռազմավարական առումներով: Բայց բանը նրանում է, որ այս բոլոր իմաստներով նա մասամբ ծառայելու է նաև Հայաստանին։ Ամենից շատ դա պետք չէ, իհարկե, Իրանին՝ այդ նույն պատճառներով, որոնցով պետք է մյուսներին։

Զանգեզուրի միջանցքը կհեշտացնի Կենտրոնական Ասիայի և Հարավային Ասիայի երկրների մուտքը եվրոպական շուկաներ և կնպաստի տարածաշրջանային առևտրի մեծացմանը և տնտեսական աճին: Այս համատեքստում տարածաշրջանի էներգոպաշարները կարող են փոխադրվել այս միջանցքով և առաքվել եվրոպական շուկաներ։ Այսինքն, տնտեսական տեսակետից Զանգեզուրի միջանցքը կարող է ռազմավարական դեր խաղալ տարածաշրջանում առևտրի և տրանսպորտի աշխուժացման մեջ։

Ռազմավարական անվտանգության տեսակետից Զանգեզուրի միջանցքը մեծացնում է Բաքվի տարածաշրջանային հզորությունը՝ կապելով Նախչըվանը Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների հետ; Սա նաև Հայաստանը կներգրավի տարածաշրջանային ինտեգրման մեջ։ Այսպիսով, միջանցքը կարող է խաղալ՝ լուծումների և տարածաշրջանային համագործակցության հետ համատեղելի և փոխադարձ անվստահությունը նվազագույնին հասցնող դեր խաղաղ»,- ասել է Ի. Դյուրրեն: