Հայ-ադրբեջանական կարգավորումը՝ Ռուսաստանի և Թուրքիայի օրակարգում Լավրովի Ստամբուլ այցի մասին

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը երկու նախազգուշական ուղերձ է հղել Արեւմուտքին։ Նախ և առաջ, նա հավաստիացրել է, որ քանի դեռ նա է զբաղեցնում նախագահի պաշտոնը՝ Թուրքիան չի ներքաշվի Ռուսաստանի հետ պատերազմի մեջ, իսկ երկրորդը, որ երկիրը չի հրաժարվի Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև միջնորդի դերից։

«Եթե չլինեին վերջին երկու տարիների ընթացքում մեր ջանքերը, ապա «արևմտյան ակումբը» Թուրքիային կներքաշեր Ռուսաստանի դեմ պատերազմի մեջ։ Քանի դեռ մենք այստեղ ենք, մենք դա թույլ չենք տա»,- հայտարարել է Թուրքիայի ղեկավարը՝ հույս հայտնելով, որ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև ռազմական հակամարտությունը կարող է «լուրջ և վճռական միջնորդության» դեպքում ավարտվել։

Նշանակալից է, որ Էրդողանը այս ամենը արտահայտել է Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովի Թուրքիա կատարելիք այցի (ապրիլի 6-7) նախօրեին։ Իսկ Ռուսաստանի գլխավոր դիվանագետի այցը և կողմերի առաջիկա բանակցությունները, դատելով ազդարարված օրակարգից, կլինեն շատ հագեցած։ Ակնկալվում է, որ քննարկման կդրվեն տարածաշրջանային և միջազգային հարցերի լայն շրջանակ, այդ թվում նաև իրավիճակը Ուկրաինայում, սիրիական և ղարաբաղյան կարգավորումը, Կենտրոնական Ասիայի երկրներում և Աֆղանստանում քաղաքական իրավիճակը։

Դրա հետ մեկտեղ, չի բացառվում, որ Լավրովի այցը կրում է նախապատրաստական գործառույթներ՝ ապրիլի վերջին Թուրքիայի «Աքքույու» ատոմակայանում միջուկային վառելիքի բեռնման արարողությանը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հնարավոր մասնակցության համար։

Իսկ ինչ վերաբերում է Թուրքիայում առաջիկա նախագահական ընտրությունների նախաշեմին Էրդողանի՝ Արևմուտքին ուղղված ուղերձներին, ապա դրանք միանգամայն պատահական չեն և վկայում են՝ նույնիսկ ներկայիս բարդ աշխարհաքաղաքական իրավիճակում Անկարայի արտաքին քաղաքականության անփոփոխության մասին։

Այսպիսով, Թուրքիան՝ ուկրաինական ճգնաժամի հենց սկզբից գրավել է բավականին հավասարակշռված դիրքորոշում, և, որպես այս քաղաքականության արդյունք՝ այսօր նրան վստահում են հակամարտող երկու կողմերը, ինչը ընդհանրապես հազվադեպ երեւույթ է միջազգային հարաբերությունների համակարգում։ Ընդ որում, պետությունը Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների առաջին իսկ օրերից իր արեւմտյան դաշնակիցներին հասկացրել է, որ կառուցելու է սեփական ռազմավարությունը՝ դրանով հանդերձ մնալով ՆԱՏՕ-ի կազմում։ Թուրք առաջնորդի ճկուն քաղաքականության շնորհիվ պաշտոնական Անկարան այդպես էլ չմիացավ Ռուսաստանի դեմ արևմտյան պատժամիջոցներին, չնայած ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի դժգոհությանը, և դրանով հանդերձ շարունակում է մարդասիրական օգնություն ցուցաբերել Կիևին։ Հատկանշական է, որ Թուրքիան բազմաթիվ առևտրային, սոցիալական և մշակութային կապեր ունի ինչպես Ռուսաստանի, այնպես էլ Ուկրաինայի հետ։

Այնուամենայնիվ, նույնիսկ փոխշահավետ կապերի առկայությունը Թուրքիային չխանգարեց՝ Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումից բառացիորեն անմիջապես հետո Բոսֆորի և Դարդանելի իր սև ծովի նեղուցները փակել ռուսական ռազմանավերի համար՝ Մոնտրոյի կոնվենցիայի հիման վրա։ Ինչը դարձավ Էրդողանի անկախ արտաքին քաղաքականության ևս մեկ հաստատումը։

Թուրքիայի հետագա գործողությունները, առանց չափազանցության, ապշեցրին ողջ աշխարհին. նա առաջարկեց և ամեն ինչ արեց՝ պատմական հացահատիկի գործարքը կնքելու, ապա կյանքի կոչելու համար։ Գործարք, որը մեծ նշանակություն ունի ոչ միայն Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և հենց Թուրքիայի համար, այլ նաև սովից ու բնաջնջումից կփրկի ուկրաինական և ռուսական հացահատիկի մատակարարումից լիովին կախված աֆրիկյան 11 երկրներին։ Գրագետ ծրագրված քաղաքական քայլերի արդյունքում՝ Թուրքիան ստացավ ոչ միայն զգալի ֆինանսատնտեսական բոնուսներ, այլ նաեւ զգալիորեն բարձրացրեց իր արտաքին քաղաքական վարկանիշը միջազգային ասպարեզում։ Սա ըստ արժանավույն գնահատեցին նույնիսկ Արևմուտքում։

Միևնույն ժամանակ, Թուրքիան չի թողնում Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև երկխոսություն հաստատելու իր միջնորդական ջանքերը, թեև այս դեպքում Բրյուսելն ու Վաշինգտոնը դրսևորում են անկեղծ դժգոհություն։ Չնայած ամեն ինչին, Թուրքիայի կառավարությունը կրկին փորձեր է ձեռնարկում ապրիլին Ստամբուլում կազմակերպել Ռուսաստանի և Ուկրաինայի առաջնորդներ՝ Պուտինի և Զելենսկու հանդիպումը։ Եվ միանգամայն հավանական է, որ այդ հարցը Սերգեյ Լավրովի առաջիկա այցի ժամանակ ավելի մանրամասն քննարկվի, քան մյուսները։

Սակայն չի մոռացվել նաև ոչ միայն Ադրբեջանի, այլ նաեւ եղբայրական Թուրքիայի համար նշանակալից հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման խնդիրը։ Հաշվի առնելով Երևանի ռեւանշիստական քաղաքականության պատճառով տարածաշրջանային անվտանգությանը սպառնացող սպառնալիքները՝ այս թեման ծայրահեղ արդիական է։ Ռուսաստանը, Թուրքիան և Ադրբեջանը, ի տարբերություն Հայաստանի, ձգտում են ամրապնդել 44-օրյա պատերազմից հետո ձեռք բերված, բայց դեռևս չափազանց երերում կայունությունն ու անվտանգությունը Հարավային Կովկասում։

Բացի այդ, Մոսկվան այսօր՝ իր դաշնակցի՝ Հայաստանի պահվածքից դժգոհելու բազմաթիվ առիթներ ունի։ Եվ դրանք ոչ միայն արդարացված հավակնություններ են Երևանի դեմ շարունակվող հակառուսական հռետորաբանությամբ, այլ նաև երկրի փաստացի շրջադարձը դեպի Արևմուտք, ինչի ապացույց է այդ թվում նաև ծառայում երկրում եվրոպական առաքելության տեղակայումը։ Ռուսաստանի կողմից դժգոհության այլ պատճառներից են Հայաստանի ղեկավարության, մեղմ ասած, ոչ բարեկամական հարձակումները ՀԱՊԿ-ի նկատմամբ, ինչպես նաև Հռոմի ստատուտին միանալու վերջին դեմարշը։

Սերգեյ Լավրովը, ի դեպ, դեռ հունվարին, 2022 թվականին ռուսական դիվանագիտության գործունեության արդյունքներին նվիրված մամուլի ասուլիսում ընդգծել է, որ Հայաստանում ԵՄ-ի առաքելության տեղակայումը հակաարդյունավետ է, քանի որ այն իրականացվում է առանց Բաքվի համաձայնության, այսինքն Մոսկվայում ոչ միայն հաշվի են առնում սեփական շահերը, այլ նաև հաշվի է առնում Ադրբեջանի դիրքորոշումը։ Այդ նույն համատեքստում տեղին է հիշել նաև Լավրովի փետրվարյան հայտարարությունները, որոնք հիշեցրել են, որ Ադրբեջանը Հայաստանի հետ հակամարտության ընթացքում վերադարձրել է իր օկուպացված տարածքները։ Ընդ որում, ռուս նախարարը ընդգծել է այն փաստը, որ 2022 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Հայաստանը ինքն է ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։ Մոսկվայի համար ակնհայտ է, որ հենց Բաքուն է հավատարիմ մնում՝ Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների կողմից ստորագրված Եռակողմ հայտարարությունների իրականացմանը, ինչը հաստատել են նաև այս տարվա փետրվարին Սերգեյ Լավրովի Բաքու կատարած այցի արդյունքները։

Իսկ ընդհանուր առմամբ, ամեն ինչ խոսում է այն մասին, որ Լավրովի Ստամբուլ առաջիկա այցը խոստանում է լինել հագեցած և արդյունավետ։