Նոր ձևաչափը կհանգեցնի արդյո՞ք շահերի հավասարակշռությանը Հարավային Կովկասում Մաթանաթ Նասիբովայի մեկնաբանությունը

Թեհրանում կայացած «3+3» ձևաչափով Ադրբեջանի, Հայաստանի, Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի ԱԳՆ ղեկավարների հանդիպումը, թեև առանց Վրաստանի մասնակցության՝ ըստ հինգ մասնակից երկրների ներկայացուցիչների կարծիքի, հանդիսացել է՝ տարածաշրջանային հարաբերությունների մի տեսակ վերաբեռնում։ Վաղաժամ է ասել, որ այս ձևաչափը կարող է տալ բոլոր հարցերի լուծման համար երաշխիքներ, բայց առնվազն ի հայտ են եկել որոշակի նախադրյալներ, որոնք ցույց են տալիս, որ տարածաշրջանային պետությունները կարող են ավելի կանխատեսելի դառնալ միմյանց համար, առաջին հերթին անվտանգության ոլորտում, որը ընդհանրապես հանդիսանում է աշխարհի ցանկացած մասում խաղաղ համագոյակցության առաջնային պայման: Հաղթելով Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմում և ազատագրելով իր հողերը՝ Ադրբեջանը «երեք գումարած երեք» ձևաչափը նախաձեռնել է որպես Հարավային Կովկասում խաղաղության հարթակ, իսկ այդ առաջարկին առաջինը աջակցել է եղբայրական Թուրքիան։ Դրանից հետո Ռուսաստանն ու Իրանը նույնպես դրական արձագանքեցին Ադրբեջանի և Թուրքիայի առաջարկին՝ դրանով իսկ հաստատելով ի հայտ եկող արտաքին մարտահրավերների ֆոնին՝ այս տարածաշրջանային հարթակի վերագործարկման նպատակահարմարությունը։

Իսկ ինչ վերաբերում է Վրաստանին, ապա Ռուսաստանի հետ բարդ հարաբերությունների պատճառով այս ձևաչափով համագործակցելուց նրա հրաժարվելը թեև խախտում է «3+3» սխեման, բայց, սկզբունքորեն, չի խանգարում Ադրբեջանի, Թուրքիայի, Հայաստանի և Իրանի հետ այլ կոնֆիգուրացիաներով տարածաշրջանային փոխգործակցությանը։ Այդ իսկ պատճառով այս պարագայում վրացական կողմի դիրքորոշումը գտնում է իր հետ հարևան բոլոր երկրների ըմբռնողությունը, բացի Ռուսաստանից, որը, ի դեպ, անուղղակիորեն այնուամենայնիվ պնդում էր, որ Թբիլիսին միանա տարածաշրջանին անհրաժեշտ այս հարթակին։

Հանդիպման կարևոր կետերից մեկը կայացել է, իհարկե, նրանում, որ նրա բոլոր մասնակիցները համաձայն են այն բանի հետ, որ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև երկարամյա հակամարտությունը կարգավորված է, և որ Ղարաբաղը մեր երկրի ինքնիշխան տարածքն է։ Դա, հանդիպման արդյունքներով ևս մեկ անգամ հնչեցրել է Ռուսաստանի Դաշնության ԱԳՆ ղեկավար Սերգեյ Լավրովը։ «Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հակամարտությունը, մեծ հաշվով, լուծված է, այժմ կողմերի համար մնում են՝ հարաբերությունները լիովին կարգավորելու ուղղությամբ հետագա գործնական քայլեր։ Երկու կողմերն էլ համաձայնվել են, որ Ղարաբաղը պատկանում է Ադրբեջանին, և դա էր հիմնական չլուծված խնդիրը»,- նշել է նա։

Ընդ որում, Լավրովի խոսքով, «Ռուսաստանը տեսնում է հետագա գործնական քայլեր հարաբերությունների ամբողջական կարգավորման ուղղությամբ՝ խաղաղության պայմանագրի նախապատրաստման, սահմանների սահմանազատման և առանց որևէ խոչընդոտների տրանսպորտային տնտեսական կապերի հաստատման մեջ, ինչպես այդ ամենի մասին համաձայնեցվել էր Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի նախագահների հանդիպման ժամանակ»:

Ռուսաստանցի նախարարի հայտարարությունները՝ ուղիղ ուղերձ են Հայաստանին և նրան հիշեցում այն պարտավորությունների մասին, որոնք նա ստանձնել է 2020 թվականի Եռակողմ հայտարարության շրջանակներում։ Այսինքն Մոսկվան Երևանին ցույց է տվել, որ հակառակ դեպքում պետք է առանց վերապահումների կատարի իր բոլոր պարտավորությունները։ Միևնույն ժամանակ, սա և Արևմուտքին ուղերձ է այն մասին, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը չի պատրաստվում զիջել իր դիրքերը Բաքվի և Երևանի հարաբերությունների նորմալացման հարցում, և որ Հարավային Կովկասը եղել և մնում է նրա ազդեցության ոլորտը։ Երեւանի համար նույնպես շատ օգտակար էր Մոսկվայից եւս մեկ անգամ լսել, որ Ռուսաստանը ամենևին չի կասկածում Ղարաբաղը Ադրբեջանին պատկանելիության մեջ։

Իսկ ինչ վերաբերում է այն դիրքորոշմանը, որը հայկական կողմը փորձել է ցույց տալ նախարարների թեհրանյան գագաթնաժողովում, ապա այն այլ կերպ, քան լղոզված ու ոչ միանշանակ չի կարելի անվանել։ Հայաստանցի նախարար Արարատ Միրզոյանը, ելույթ ունենալով այդ տարածաշրջանային միջոցառմանը, սովորական ոճով՝ «տարածաշրջանային խնդիրները միջազգային իրավունքի շրջանակներում լուծելու անհրաժեշտության մասին» օրապահ նախադասություններ շաղ տվեց։

Եվ, ինչպես միշտ, պնդել է, որ Հայաստանը շահագրգռված է ամբողջ տարածաշրջանի ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման և հետագա զարգացման մեջ, ինչպես նաև Ադրբեջանի տարածքով Իրանի, Ռուսաստանի և Կենտրոնական Ասիայի հետ երկաթուղային կապեր հաստատելու մեջ։

Այս ամբողջ միրզոյանական ճոռոմախոսությունից ամենաուշագրավ է դարձել, թերեւս՝ «կենտրոնանալ ուժի և ուժի սպառնալիքի կիրառումը բացառող, պետությունների տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության, սահմանների անձեռնմխելիության, ինչպես նաև մարդու հիմնարար իրավունքների պաշտպանության մասին ՄԱԿ-ի Կանոնադրության սկզբունքների վրա» կոչը։

Զավեշտալի է, որ հայ նախարարը թվարկել է միջպետական համագործակցության այն բոլոր ասպեկտները, որոնք Հայաստանը խախտել և շարունակում է անամոթաբար խախտել՝ հակառակ հենց այս միջազգային իրավունքին, որին նա սիրում է հղում անել։

Քննարկման կարիք չունի, որ ձևաչափի մասնակիցների մոտ որոշակի հետաքրքրություն է առաջացնում Իրանի դիրքորոշումը, որի հարաբերությունները Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ վերջին շրջանում որոշակիորեն ջերմացել են։ Եվ պետք է ասել, որ ձևավորվող ձևաչափի հեռանկարների մասին Իրանի ԱԳՆ ղեկավար Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանի հայտարարությունները որոշակի լավատեսություն են ներշնչում։ «Հարավային Կովկասում պատերազմը ավարտվել է, եկել է այս տարածաշրջանում խաղաղության, համագործակցության և առաջընթացի համար ժամանակը», - ասել է Իրանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավարը՝ հավելելով, որ Զանգեզուրի երթուղու կապակցությամբ նախագծվել է Իրանից Նախչըվան անցում»։

Իրանական կողմի նման տոնը տալիս է նրա հույսը, որ հետագայում իրանա-ադրբեջանական և իրանա-թուրքական հարաբերությունները կլինեն ավելի հավասարակշռված և կսկսեն հիմնվել հարգանքի ու բարիդրացիության սկզբունքների վրա։ Համենայնդեպս, Բաքուն և Անկարան իրենց կողմից բոլոր ջանքերը գործադրում են, որպեսզի այդ միջազգային սկզբունքները լիովին գործեն և ուղղված լինեն բացառապես տարածաշրջանում խաղաղության և կայունության հաստատմանը։ Փաստորեն, Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից նման տարածաշրջանային հարթակի ստեղծման գաղափարը ուղղված էր Կովկասում շահերի հավասարակշռության հասնելուն և երկարաժամկետ անվտանգության ապահովմանը, որի վրա այսօր արդեն գամվել է ինչպես Արևմուտքի, այնպես էլ Արևելքի ուշադրությունը։