Երևանյան թվիսթեր
Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղարը անհեթեթ կեցվածքով

Վերլուծություն  07 Հունիսի 2023 - 20:52

Երեկ, հունիսի 4-ին, Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը հարցազրույց է տվել Հայաստանի հանրային հեռուստատեսությանը, որտեղ հայ-ադրբեջանական կարգավորման համատեքստում արել է մի շարք ուշագրավ հայտարարություններ։

Գրիգորյանի որոշ թեզեր արդեն առաջացրել են Ադրբեջանի ԱԳՆ-ի պատասխան արձագանքը, որը բավականին ծավալուն մեկնաբանել է դրանք։ Այնքանով ծավալուն, որ մենք մեզ իրավասու չենք համարում մրցակցել մեր դիվանագետների հետ։ Սակայն մեզ պակաս կարևոր չի պատկերացվում քննարկել հայ պաշտոնյայի այն հայտարարությունները, որոնք մեր արտաքին քաղաքական գերատեսչության կողմից մեկնաբանությունների չեն ենթարկվել, քանի որ, մեր կարծիքով, դրանք լույս են սփռում հատուկ համատեքստի վրա՝ այն հարցերի վրա, որոնց շուրջ կա ընդհանուր տեսլական, և նույնիսկ ընդհանուր շահ:

Ըստ Գրիգորյանի՝ Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիրը կարող է ստորագրվել մինչև 2023 թվականի վերջը։ «Բանակցությունները ընթանում են շատ ինտենսիվ, եթե մենք կարողանանք պահպանել այս ինտենսիվությունը, և լինի առաջընթացի հասնելու համար միջազգային հանրության վճռական աջակցությունը, ապա կա շանս մինչև տարեվերջ ունենալ խաղաղության պայմանագիր», - ասել է Անվտանգության խորհրդի քարտուղարը:

Ինչը, որ զարմանք է առաջացնում, դա ուրեմն հայտարարության մեջ նշված ժամկետն է՝ մինչև տարեվերջ, ինչը Գրիգորյանը, ըստ երևույթին, համարում է լավատեսական սցենար։ Հասկանալի է, որ որոշ հարցերի շուրջ բոլոր մանրամասների մշակումը, օրինակ՝ հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը, պահանջում է շատ ժամանակ, սակայն կոնկրետացված փաստաթղթերը սովորաբար ստորագրվում են հիմնականից հետո՝ առարկայական խաղաղ պայմանագրի համատեքստում։ Եթե հաջողվել է հաղթահարել գայթակղության հիմնական քարը՝ փոխադարձաբար ճանաչել երկու երկրների տարածքային ամբողջականությունը, ապա ի՞նչն է խանգարում խաղաղ գործընթացի ավարտին, ասենք՝ երկու ամսվա, այլ ոչ թե կես տարվա ընթացքում։ Առաջին բանը, որ գալիս է մտքին, այն է, որ Հայաստանի իշխանություններին ժամանակ է պահանջվում բնակչությանը՝ իրենց համար դժվար ընկալելի խաղաղությանը նախապատրաստելու համար։ Հնարավոր է, սակայն, պատկերը շատ ավելի խայտաբղետ ու բարդ է, որպեսզի Երևանի հնարքները բացատրել մեկ եզակի պատճառով։

Կարելի է ենթադրել, որ հայերը սպասում են ինչ-որ իրադարձության, որը իրավիճակը կշրջի իրենց օգտին։ Կամ, ընդհակառակը, հույս ունեն, որ կվերացվի ինչ-որ խոչընդոտ, որը խանգարում է անհապաղ ստորագրել խաղաղության պայմանագիրը։ Առաջին տարբերակը՝ հրաշքի հույսը, միշտ արդիական է, քանի որ, ավաղ՝ հայ ազգի աշխարհազգացության մասն է։ Եվ այդ թեզերը, որոնք Գրիգորյանը խճողել է, ըստ ամենայնի, դեռ ուղղված են այս մշուշոտ նպատակին։ Մշուշոտ, քանի որ հետկոնֆլիկտային կարգավորման ողջ ժամանակահատվածը հստակ ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանը ձեռքերը ծալած չի սպասում հայկական կողմի համաձայնվողությանը, այլ դրա համար տեղում իրականացնում է ոչ երկիմաստ գործողություններ։ Ամենապերճախոս օրինակը՝ «Լաչին» սահմանակետի տեղադրումն է։

Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի և Իրանի նման երրորդ երկրների, ինչպես դիվանագիտական մեթոդներով, այնպես էլ ռազմական սադրանքների աջակցությամբ խաղաղ գործընթացը արգելակելու հույսը իրեն չարդարացրեց։

Այնուամենայնիվ, բոլոր արտաքին գործոններից Ռուսաստանը շարունակում է մնալ, որպես առանցքային։ Սակայն այստեղ էլ Երեւանը լուրջ խնդիրներ ունի։ Նախ, Փաշինյանը, հետևելով մի կողմից Ադրբեջանի վճռականությանը, իսկ մյուս կողմից՝ ուկրաինական արկածախնդրության մեջ Ռուսաստանի խրվելուն, արդեն չի հավատում իր մաքսիմալիստական դիրքորորշումը պաշտպանելու նրա կարողությանը։ «Արցախի» հատուկ կարգավիճակի ռուսական երաշխիքի փաստացի կորստի պայմաններում Երեւանը փորձում է իրեն վերադարձնել այն, ինչ ժամանակին վճարել է նման երաշխիքի դիմաց՝ իր ինքնիշխանությունը։

Եվ այստեղ էլ միանգամայն տրամաբանական կլիներ «մինչև տարեվերջ» ժամկետը համադրել Գրիգորյանի մեկ այլ կարևոր հայտարարության հետ. «Ապաշրջափակման մասով կա մեկ կարևոր մանրամասնություն, որը, իմ կարծիքով, արդեն հասկանալի է բոլոր ներգրավված գործընկերների համար։ Սահմանների լիակատար վերահսկողությունը, սահմանային ծառայությունների նկատմամբ վերահսկողությունը իրականացնելու է Հայաստանը։ Այսինքն՝ ապաշրջափակումը Հայաստանի համատեքստում նշանակում է, որ սահմանային ծառայություն կիրականացնի միայն Հայաստանը»։ Հետաքրքիր շրջադարձ։ Փաստորեն, Երևանը հայտարարել է Եռակողմ հայտարարության դրույթը վիճարկելու իր մտադրության մասին, որի համաձայն՝ Զանգեզուրի միջանցքի նկատմամբ վերահսկողությունը պետք է իրականացնի Ռուսաստանի ԱԴԾ-ն։ Կարծես թե, մենք կդառնանք իր ինքնիշխանության վերականգնման մեջ Հայաստանի ամենակտրուկ մարմնաշարժումներից մեկի ականատեսներ։ Հիշեցնենք, որ դեռ այս տարվա փետրվարին Բաքուն Երևանին առաջարկել էր հայելային կարգով անցակետ տեղադրել։ Այդ ժամանակ Երևանը, ակնհայտորեն վախենալով Մոսկվայի արձագանքից, նախընտրեց հրաժարվել, ինչը Բաքվին չխանգարեց Լաչինում տեղադրել սահմանային անցակետը։ Իսկ հիմա Փաշինյանը, կարծես թե այս հարցում ավելի մեծ վստահություն է ձեռք բերել։ Իսկ հարցը, ինչպես արդեն նշվեց, ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Հայաստանի ինքնիշխանության վերականգնման մեջ է։

Իսկ Բաքվի համար, որքան էլ ոմանց տարօրինակ թվա, շատ ավելի ձեռնտու է գործ ունենալ ինքնիշխան Հայաստանի, քան երրորդ երկրների վասալի հետ, քանի որ նա վերջապես ստիպված կլինի անցկացնել սթափ քաղաքականություն՝ ելնելով իր պետական շահերից, այլ ոչ թե երրորդ տերությունների հմտորեն պատվաստված գաղափարախոսություններից, որոնք նպատակաուղղված են Հարավային Կովկասում անկայունության օջախ հրահրելուն, Թուրքիայի և Ադրբեջանի անվտանգությունը խաթարելուն։ Իսկ սթափ քաղաքականությունը պահանջում է հարաբերությունների վերանայում թուրքական տանդեմի հետ՝ նրա դինամիկ ամրապնդման ֆոնին սա արդեն գործնականում ժամանակի թելադրանք է։

Հայաստանի վարչապետը դա հիանալի հասկանում է, ինչով և բացատրվում է նախագահ Էրդողանի երդմնակալության արարողությանը Անկարա գալու նրա դժվարին և, անկասկած, խիզախ որոշումը։ Եթե ցանկանում եք տեսնել, թե ինչ տեսք ունի հայկական ինքնիշխանությունը, ապա նայեք արարողության ժամանակ Էրդողանի, Ալիևի և Փաշինյանի զրույցի լուսանկարներին։ Միթե հնարավո՞ր է վարչապետի հայացքի այդ պայծառությունը համեմատել նրա մռայլ դեմքի հետ, երբ նա գտնվում է Պուտինի, կամ նույնիսկ Մակրոնի ընկերակցությամբ։ Առավել ևս, դեռ երբեք ոչ մի հայ առաջնորդ այսքան ազատ, անկաշկանդ և նույնիսկ ինքնավստահ տեսք չի ունեցել: Նույնիսկ «միացումի» լավագույն ժամանակներում կոփված Քոչարյանն ու Սարգսյանը լարված ու շողոքորթ տեսք ունեին Մինսկի խմբի երկրների ղեկավարների կողքին, ինչպես գայլերի ոհմակին մոտենալ թույլ տված շնագայլերը։ Իսկ Անկարայից ներկայիս լուսանկարները վկայում են, որ Հայաստանը գտել է իր աշխարհագրությունը՝ վերադարձել է իր տուն։

Եվ հետեւաբար, արդյո՞ք Գրիգորյանի հայտարարության մեջ դրված չէ ավելի լայն իմաստ։ Արդյո՞ք Զանգեզուրի միջանցքը վերահսկելու ցանկությունը չի հանդիսանում ռեսուրս ավելի գլոբալ նպատակի՝ Թուրքիայի հետ սահմանին ռուս սահմանապահներին փոխարինելու և այդպիսով իր ինքնիշխանության վերականգնման մասին բարձրաձայն հայտարարելու համար։

Այս ենթադրությունը, ի դեպ, միանգամայն համահունչ է Գրիգորյանի մեկ այլ հայտարարության հետ. «Մենք հասկանում ենք, տեսնում ենք այն իրականությունը, որը գոյություն ունի՝ դա Ռուսաստան-Ուկրաինա պատերազմն է, այդ պատերազմը սպասարկելու Ռուսաստանի հնարավորությունները, մենք հաշվի ենք առնում, որ Ռուսաստանի հնարավորությունները այնքան մեծ չեն, որպեսզի սպառազինություն արտահանել։ Եվ մենք գնացինք այլ ռեսուրսներ փնտրելու ճանապարհով»։ Իսկ դեռ մայիսին Փաշինյանը «CNN primanews»-ին տված հարցազրույցում (որը, ի դեպ, վարչապետի աշխատակազմի մամուլի ծառայությունը հրապարակել է միայն հունիսի 1-ին) հայտարարեց. «Մենք Ուկրաինայի հետ պատերազմում Ռուսաստանի դաշնակիցները չենք հանդիսանում», ինչն արդեն հնչում է որպես էական քայլ՝ երկրների միջև ռազմավարական միությունից հրաժարվելու ուղղությամբ։

Ողջ շարադրվածից ելնելով միանգամայն հավանական է, որ Երևանը մնացած վեց ամիսների ընթացքում կփորձի սահմանային անցակետ ստեղծել Զանգեզուրի միջանցքի մուտքի և ելքի մոտ և արդեն այս կերպ մասամբ վերականգնված ինքնիշխանությամբ խաղաղության պայմանագիր կնքել Ադրբեջանի հետ։

Այս վարկածի անուղղակի վկայությունն է ծառայում Նախչըվանով և դեպի Նախչըվան երկաթուղային գծերի ապաշրջափակման վերաբերյալ, ինչպես նաև բանակցությունների ժամանակացույցի որոշման հարցում հենց Բրյուսելի չափավորության, որը, ի թիվս այլոց, ներառում է՝ այս տարվա հոկտեմբերին ԵՔՀ-ի երրորդ գագաթնաժողովին հանդիպման մասին երկու երկրների ղեկավարների բրյուսելյան պայմանավորվածությունը։

Այնուամենայնիվ, չպետք է լինել իդեալիստ՝ սահմանի անկախ վերահսկողության կուրսը ամենևին չի բացառում՝ Մոսկվայի հետ մի շարք այլ հարցերում համաձայնվելու Երևանի ձգտումները, օրինակ՝ Ղարաբաղում հայկական զորամիավորումների ներկայությունը և համապատասխանաբար, խաղաղության պայմանագրի ստորագրման ձգձգումը։ Ամենևին չի բացառվում, որ Երևանի նպատակը՝ Մոսկվայից հարգալից հեռավորությամբ հեռանալն է, փորձելով կուլիսների ետևում նույն Մոսկվայի միջոցով գոնե ինչ-որ բան սակարկել ղարաբաղցի անջատողականների մնացորդների համար։ Թե Ռուսաստանի Դաշնության համար ինչ իմաստ կա հետևել այս տրամաբանությանը՝ մեծ հարց է։ Այո և Բաքուն հազիվ թե համաձայնվի վեց ամիս սպասել, որպեսզի հասնի Ղարաբաղում ավազակախմբերի զինաթափմանը։ Այս ամենը շատ է հիշեցնում թվիսթեր խաղից ինչ-որ անհեթեթ կեցվածք։ Արդյո՞ք արժե Երևանի քաղաքական գործիչներին հիշեցնել, որ այդ կեցվածքը չափազանց անկայուն է՝ բավական է մի փոքր հրում, որպեսզի հայոց պետականության մարմինը անօգնական փլուզվի հանրության խնդության վրա։

Caliber.Az

Դիտումներ: 287