Մուլտիտիեզերական խելագարություն. Հայկական քաղհամակարգի երկբևեռություն և եռաբևեռություն։ Արդյո՞ք ժամանակը չէ՞ բժիշտ կանչել

Հայաստանը շարունակում է մնալ համառ քաղաքական անդուրեկան փոփոխությունների վիճակում։ Տարիներով մինչև ահռելի բարձունքներ ուռճացված ազգային վեհության մոլագարությունը երկրի քաղաքական էլիտաներին բերել է զանգվածային հոգեկան խանգարումների:

Չնայած պատերազմի ավարտից և կապիտուլյացիայից անցած մեկուկես տարվան, իրականությունից զանգվածային անախորժության սինդրոմը միայն սրվել է, և այժմ Հայաստանի հասարակության տարբեր շերտերը և քաղաքական շրջանակներ ապրում են բառացիորեն ինչպես մարվելյան « Անսահմանության զրուցավեպի» կինոհերոսների պես, առանձնացված բազմատիեզերքում, առանց լսելու կամ տեսնելու իրենց կողքին տեղի ունեցող հանկարծաշրջումները: Այս առումով միանգամայն արդարացի է նշել, որ երկրի ներկայիս քաղաքական համակարգը գտնվում է երկբևեռ և նույնիսկ եռաբևեռ խանգարման մեջ, որտեղ առանձին-առանձին գոյություն ունեն հայկական ընդդիմությունը, իշխանության կառույցները և անձամբ Փաշինյանը։ Ընդհանրապես, արդյո՞ք ժամանակը չէ կանչել բժշկին։

«Քաջարի» ռևանշիստներ

Ըստ երևույթին, «ամենահեռավոր տիեզերքում» է հիմնավորվել ռևանշիզմի գաղափարները դավանող արմատական ընդդիմությունը։ Նա այժմ հանդես է գալիս «Դիմադրության շարժում» պիտակի ներքո միասնական ճակատով, և կան շատ ցավալիորեն ծանոթ դեմքեր՝ Ռոբերտ Քոչարյան, Սերժ Սարգսյան և ուրիշներ։ Ընդհանրապես բոլոր նրանք, ովքեր ամենաքիչն են հակված Հայաստանում որևէ փոփոխության։ Երկու նախկին նախագահների հանցավոր հոգեբանությունը ակնհայտ է, սակայն մտքով և մարմնով հետխորհրդային իրականության մեջ խորանալուն նրանց լրջորեն խանգարում է «թավշյա հեղափոխության» առաջնորդն ու ներկայիս վարչապետ Փաշինյանը։ Ընդհանրապես, այս ճամբարում ամենից շատ կան իրականությունից կտրված քաղաքական գործիչներ ու հասարակական ակտիվիստներ, որոնց ուղեղները 30 տարի հիմնովին լվացել է հայ արիականության հայեցակարգը։ Այստեղ նրանք գործնականում չեն գիտակցում (կամ չեն ուզում գիտակցել), որ Հայաստանի այսօրվա միակ ճանապարհը կայանում է Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքելու և Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորելու, հաղորդակցությունները ապաշրջափակելու և մեկուսացումից դուրս քաղաքակիրթ կյանք հաստատելու, բարեկեցության մակարդակի, աշխատավարձերի և թոշակների բարձրացնելու, վերջապես, խաղաղ բնակչությանը սպառնացող ռազմական սպառնալիքների, բացակայության մեջ։

Բայց եթե պաշտոնական Երևանը Բաքվի հետ Բրյուսելի և Մոսկվայի բանակցային հարթակների իր շփումներում առնվազն փորձում է գոնե մոտենալ նման մակարդակին, ապա հայ ռևանշիսների համար միևնույն է այն, թե ինչպես է ապրում ժողովուրդը՝ նրանք իրենց նպատակներ ունեն։ Իսկ Փաշինյանի գործողություններն ընդիմությունը անվանում է մեկ տարողունակ արտահայտությամբ՝ «կապիտուլյանտի դավաճանություն»։ Զուտ մոռանալով, որ այդ կապիտուլիացիային մասնակցել են նաև նրանց սեփական վերոհիշյալ առաջնորդները։ Սակայն ռեւանշիստները հազիվ թե մոտավորապես պատկերացնեն, թե ինչին կարող է հանգել իրենց կողմից նորից վերակենդանացվող «Մեծ Հայաստանի» գաղափարը, և նշանակում է՝ Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքելուց հրաժարվելը։Իսկ դա, անկասկած, անընդմեջ պատերազմ է, քաոս ու ավերածություններ, որոնց մեջ կսուզվի երկիրը։ Ցեխից և մի կույտ անիմաստ խոստումներից ծեփված որ տանկերի վրա են պատրաստվում կռվել «հայ զինվորները», գոյություն չունեցող հակաօդային պաշտպանության ո՞ր համակարգերից են կրակելու հակառակորդի ուղղությամբ։ Եվ ամենակարևորը, ինչո՞վ են նրանք պատրաստվում միաժամանակ կերակրել հայ ժողովրդին, որը, դատելով ժողովրդագրական սարսափելի ցուցանիշներից, լրջորեն նվազում է կենսամակարդակի անկման և տոտալ արտագաղթի պատճառով։ Բայց ոչ՝ հիմա ամենակարեւորը, ըստ Հայաստանի խորհրդարանի փոխխոսնակ, Դիմադրության շարժման համակարգող Իշխան Սաղաթելյանի, «կավելացնի հեղափոխականների վրանների թիվը Հայաստանի հրապարակներում»։

Հասկանալի է, որ առայժմ ընդդիմադիրներին կերակրում են Մոսկվայի որոշակի ուժեր, և, իհարկե, արտասահմանյան սփյուռքը, բայց նման իրավիճակը հավերժ չի շարունակվի։ Սակայն հայկական ընդդիմությանը ավելի շատ մտահոգում են այլ «աղաղակող» փաստեր՝ օրինակ, որ Սևան քաղաքի 4-րդ հիմնական դպրոցում (Օրդակլի, Ördəkli) աշակերտները Ադրբեջանին ներկայացրել են «խաղաղասեր ոգով», իր երաժշտությամբ, թխվածքով, թեյով, տեսարժան վայրերով, բամբակով և ծխախոտով: Թեև, ընդդիմության կարծիքով, պետք է բոլորին վախեցնել «արյունոտ թուրք ոսոխի» կերպարով։ Բայց այն, որ հայ երեխաները պարզապես պետք է սովորեն իրենց հարևանի սովորույթներն ու ավանդույթները, ով վաղը, հնարավոր է, բարեհաճորեն նրանց կհյուրասիրի այդ նույն թեյով, թխվածքով, սա, մինչև ռևանշիստների խելքին, ավաղ, չի հասնի։ Խաղաղության պայմանագրի հակառակորդները, բացի ռևանշից, այլ բանի մասին չեն ցանկանում լսել։

«Քնած» կառավարություն

Հայաստանի իշխանության կառույցները, ներառյալ խորհրդարանը, Հայաստանի քաղաքական կյանքի ևս մեկ օղակ են՝ գիտակցության «հատուկ» վիճակով։ Այստեղ նույնպես կա իրականությունից խզում, բայց այլ կարգի, ըստ երևույթի, պարտադրող բյուրոկրատական դիրքորոշման ուժով, և նաև այն պատճառով, որ վարչապետի ապարատը և գործադիր իշխանությունները լրջորեն տարանջատված են և գործում են, կարծես ինքնաբարեբար։ Խնդիրը կամ ինտերնետ-հեռախոսային վատ կապի մեջ է, կամ էլ Փաշինյանը միտումնավոր սահմանափակում է նույն ԱԳՆ-ին իր որոշումները, որպեսզի ապակողմնորոշի ընդիմությանը, բայց գերատեսչությունների միջև ակնհայտ խզում առկա է։ Արդեն սովորություն է դարձել, որ ՀՀ ԱԳՆ-ն պատրաստ է ամբողջովին մռայլ հերքել Բրյուսելում կամ մեկ այլ վայրում Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների նոր հանդիպման փաստը, թեև Փաշինյանի ապարատը այդ մասին հայտարարում է երկու շաբաթ առաջ։ Իսկ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը, ըստ երևույթին, իր հոգու պարզության պատճառով մինչև վերջ չի պատկերացրել, թե ում իրավասության տակ են լինելու ապաշրջափակված տրանսպորտային միջանցքները։ Նրա միտքը պարզապես հրաժարվում է հասկանալ, որ եթե Հայաստանը շարունակի ներբեռնել իրավունքները, ապա նա լրջորեն վտանգում է ընդհանրապես մնալ առանց որևէ միջանցքի։ Դե, և Հայաստանի ԱԳՆ-ի թագավիորական համարը՝ Ադրբեջանի դեմ պարբերական ագրեսիվ հարձակումներն են, որոնց բովանդակությունը երբեմն արմատապես հակասում է նրան, թե ինչ-որ քաղաքական հարթակում մոտավորապես նույն պահին վարչապետ Փաշինյանը ինչ կասի։

«Թավշյա» վարչապետ

Դե, Նիկոլ Փաշինյանն ինքը, անպայման, բնակվում է իր անձնական «մուլտիտիեզերքում», որտեղ ամեն ինչ այնքան սրընթաց է փոխվում, որ նույնիսկ վատ վարք է համարվում վարչապետի աշխատակազմում նրա մտքերն ու գործողությունները վերծանելը։ Փաշինյանի քաղաքական անցումները լենինյան համակարգով «մեկ քայլ առաջ-երկու քայլ ետ» ինչ-որ բանով հիշեցնում են նրա լեգենդար պարը Ջըդըր դյուզի վրա, որից հետո հայաստանյան իրականությունը ձեռք բերեց կրիտիկական հարթություն և ջարդարար հեռանկար՝ լրջորեն, ընդհանրապես, հասցրեց այդ վիճակին։ Սակայն Փաշինյանի ներկայիս «պարերը», անշուշտ, կապված են Հայաստանի քաղաքական կոորդինատների համակարգում նրա ծանր դիրքի հետ, որտեղ ընդդիմությունը միանգամայն իրատեսորեն, ոչ խոսքով, մտադիր է վարապետին լինչիի ենթարկել, և նրանք պատրաստ են նաև հանուն դրան յուրայիններից որևէ մեկին դավադրել։ Իհարկե, Փաշինյանի դրությունը հեշտ չէ, սակայն պետք է խոստովանել, որ նա ինքն է ստեղծել իր «բազմաշխարհը», իր սեփական կամքով և մարվելյան բժշկի նման նման պետք է դուրս գա դրանից միայն բացառապես ինքնուրույն։ Սա նշանակում է, որ հենց Փաշինյանը պետք է հիմա Հայաստանի համար ձևավորի նոր իրականություն, որում երկիրը կարող է իսկապես սկսել զարգանալ՝ շարժվելով դեպի բարեկեցության։ Բայց պետք է ոչ թե վախենալ և փախչել, այլ ակտիվորեն փնտրել Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ փոխըմբռնման ուղիներ, խաղաղ պայմանագրի կնքում։ Աշխարհաքաղաքական այս իրավիճակում այլ ընտրություն պարզապես չկա։