Մշակույթը նման է խոշորացույցի
Սամիթ Ալիևի «Անհարմար ճշմարտությունը»

Վերլուծություն  26 Մայիսի 2023 - 19:10

Հայ հայտնի գրող Հովհաննես Թումանյանը ունի մի հրաշալի պատմվածք՝ «Գիքորը»։ Մեծ բան չէ, բայց մղկտալու չափ ճշմարտացի է, ես նույնիսկ կասեի` ապշեցնող, վերջը կարող է նույնիսկ արցունքների տեղիք տալ: Բոլորին խորհուրդ եմ տալիս կարդալ, բացի այդ, կա պատմվածքի երկու խորհրդային էկրանացում, բայց, իմ կարծիքով, այնուամենայնիվ թույլ կլինեն, չնայած դերասանական կազմին, համենայն դեպս 1982 թվականի ֆիլմում, ուղղակի հոյակապ է։

Բայց այս ամենը քնարերգություն է, և, հետևաբար, մի կողմ թողնենք պատմվածքի գեղարվեստական արժեքը։ Սյուժեն պարզամիտ է. հայ գյուղացին իր որդուն ծառայության է տալիս է հայ մեծահարուստ վաճառականի մոտ։ Եվ հայրը որդու հետ գալիս են Թիֆլիս, որտեղ նրանց միջև երկխոսություն է տեղի ունենում։

- Սա է քեզ համար Թիֆլիսը: Դու քեզ պինդ պահիր, դեռ շատ բան կիմանաս։

- Իսկ նրանք եկեղեցի ունե՞ն, հայրիկ։

- Ինչպես չէ, կա, իհարկե։ Չէ՞ որ նրանք էլ, ինչպես մենք՝ քրիստոնեական հավատքի են, հայ են։

Այսինքն, միայն խորամուխ եղեք, շեղվեք գրական արժանիքներից՝ նորից եմ շեշտում, շատ լավ պատմվածք է։ Թիֆլիսը՝ ներկայիս Թբիլիսին է, և այնտեղ ապրում էին ոչ միայն հայեր։ Այնտեղ ապրում էին շատ շատ վրացիներ, ադրբեջանցիներ, ռուսներ, հույներ, հրեաներ, մի խոսքով, շատ տարբեր ժողովուրդներ էին ապրում, որովհետև այն ժամանակ Թիֆլիսը Կովկասի վարչական կենտրոնն էր և հատկապես այնտեղ էր գտնվում հայր-թագավորի կովկասյան կառավարչի նստավայրը։ Բայց, այնուամենայնիվ, հասարակ ու ոչ այնքան կիրթ գյուղացին որդուն ասում է. «Չէ որ նրանք նույնպես, ինչպես մենք, քրիստոնեական հավատքի են» Աստված մեզ, մահմեդականներիս հետ, բայց դա նշանակում է, որ վրացիները, ուկրաինացիները, ռուսները, օսերը, հույները՝ բոլորը մի կողմ, Թիֆլիսում հայերից բացի ոչ ոք չկա, իսկ քրիստոնեական հավատքը՝ նրանց մենաշնորհն է: «Նրանք, ինչպես և մենք, քրիստոնեական հավատքով՝ հայեր են». Իմ կարծիքով, այստեղ խորհելու բան կա։ Չնայած առհասարկ և պետք էր ավելի վաղ մտածել։ 19-րդ դարի վերջին, երբ գրվել էր այս պատմվածքը։

Ահա թե ինչու ես միշտ պնդել եմ՝ թշնամու մշակույթը, հատկապես նրա գրականությունը ուսումնասիրելու անհրաժեշտությունը։ Հատուկ, ուշադիր ուշադրություն դարձնել, թե կոնկրետ ինչ, ինչպես և ինչի մասին են պատմել նրանց մեծ գրողները։ Որովհետև մեծ գրողները՝ երբեմն, ակամայից բերանից թռցնում, մատնում են այն, ինչ իրականում ունեն մտքում: Ցույց են տալիս մի փոքր ավելին, քան կցանկանային ցույց տալ։ Այնպես որ, թշնամու գրականության իմացությունը օգնում է նրան ուսումնասիրելու հարցում, սկսում ես հասկանալ, թե թանկագին հարևանիկը մտքում ինչ ունի: Այնտեղ ամեն ինչ կարծես ձեռքի ափի մեջ է, շատ բան պարզ է դառնում։ Ընդ որում պետք է պարզ լինի ոչ միայն մեզ, այլեւ շրջապատում բոլորի համար։ Օրինակ՝ Վրաստանի։

Խոսքս, ըստ էության, ինչի մասին է՝ Ջավախեթիի հայ համայնքը դիմել է Հայաստանի Ազգային ժողովին՝ ՀՀ վարչապետին ու կառավարությանը անվստահություն հայտնելու գործընթացը նախաձեռնելու պահանջով։ Եվ անուններ պաշտոններով. Արտակ Գաբրիելյան՝ «Սամցխե-Ջավախք» հայկական ՈԿԿ-ների խորհրդի համակարգող, Ալեքսան Թորոյան՝ Ախալքալաքի հիվանդանոցի տնօրեն, Ստեփան Հակոբյան՝ «Ջավախք» հասարակական կազմակերպության նախագահ, Դավիթ Ռոստակյան՝ «Վիրք» կուսակցության նախագահ, Ազատ Շիպակցյան՝ «Ջավախքի մտավորականության միության նախագահ», Միխայիլ Կոլիկիդի՝ Սամցխե-Ջավախքի հույների միություն «Պատրիդա», և Սամվել Պետրոսյան՝ «Շարժում հանուն արդարության» կազմակերպության նախագահ։ Ես խորհուրդ կտայի, թախանձագին խորհուրդ կտայի Վրաստանի համապատասխան մարմիններին, հատկապես Պետական անվտանգության ծառայությանը, լարված ուշադրություն դարձնել այս ընկերների վրա, ովքեր իրենց դիրքավորում են որպես Ջավախքի հայ բնակչության էլիտա։ Օրինակ՝ Վրաստանի վերը նշված քաղաքացիները որքա՞ն հաճախ են մեկնում Հայաստան և երրորդ երկրներ, ում հետ են հանդիպում, ովքեր են նրանց հետ, բուն Վրաստանում ընկերություն անում, իսկ ով է նրանց մոտ հյուր գալիս։ Իսկ երբ գալիս է, արդյո՞ք ինչ-որ արգելված բան չի անցկացնում։ Ո՞ւմ կողմից և որտեղից են այդ ՈԿԿ-ները և կուսակցությունները կազմակերպությունների հետ միասին ֆինանսավորվում, և ո՞ւմ են անձամբ իրենք վճարում, ինչի՞ վրա են ծախսվում գումարները։ Մի խոսքով, իրավիճակն արժանի է ոչ թե ուշադրության, այլ հետաքննության։ Գոնե միայն այն պատճառով, որ վաղը կարող է ուշ լինել: Մի խոսքով, սկանավորեք, թե այդ ինչ քաղաքական ակտիվ մարդուկներ են։

Չէ, ես հասկանում եմ՝ ժողովրդավարություն, խոսքի ազատություն, դեպի ԵՄ ձգտում, բայց ... Եզրակացություններ արեք նաև մեր ընդհանուր հարեւանների մշակույթից՝ ես ընդամենը մի փոքրիկ օրինակ բերեցի «Գիքոր» պատմվածքից ու իմ ոչ վաղ անցյալից։ Օրինակ՝ Բաղրամյան գումարտակի պատմությունից, վրացիների դեմ պատերազմին Վրաստանի հայ բնակչության մասնակցությունից, այսինքն՝ մեր պատմությունից։ Որովհետև նրանք, ովքեր մոռանում են պատմության դասերը՝ նրան սովորաբար ուղղում են աշխարհագրությունը։ Հիշեք, թե ինչպես է ամեն ինչ սկսվել, և ինչից են սովորաբար սկսվում տարածքային պահանջները: Եվ թույլ մի տվեք, որ այն նորից սկսվի: Խեղդեք անջատողականությունը, քանի դեռ նա չի մեծացել՝ չգիտե՞ք, որ եթե այն մեծանա, ապա կսկսի արդեն խեղդել ձեզ:

Իսկ մեր սիրելի հարեւանիկների գրականության մասին մենք դեռ կխոսենք։ Ես ձեզ շատ հետաքրքիր բաներ կասեմ։ Բայց ամեն ինչ իր ժամանակին։

Caliber.Az

Դիտումներ: 299