«Հերցոգի Բաքու այցը՝ ազդանշան է մեր պետությունների բոլոր թշնամիներին»
Գրիգորի Տամարը՝ Caliber.Az կայքում

Հարցազրույց  02 Հունիսի 2023 - 17:20

Իրանի բանակի ստորաբաժանումների և «Թալիբան» ջոկատի միջև զինված բախումները միջազգային վերլուծականների ուշադրության կենտրոնում են։ Եվ եթե նախկինում այս երկու պետությունների միջև սահմանին փոքր փոխհրաձգությունները կրում էին նվազ, տեղային բնույթ, ապա այժմ իրավիճակը գնալով ավելի է սրվում։ Ինչպես պնդում են համաշխարհային լրատվամիջոցները՝ այս անգամ հակամարտության ակնհայտ պատճառ է դարձել երկու երկրների սահմանին տեղական ջրային ռեսուրսների վերահսկողության շուրջ վեճը, չնայած առանցքային պատճառները շատ ավելի խորն են։

Ինչի՞ կարող է վերածվել այդ հակամարտությունը: Արդյո՞ք չի դառնա Մերձավոր Արևելքում նոր պատերազմի դետոնատոր: Caliber.Az-ի այս և այլ հարցերին պատասխանում է՝ Իսրայելի պաշտպանության բանակի նախկին զինծառայող, իսրայելցի գրող, լրագրող, ռազմական փորձագետ և պատմաբան Գրիգորի Տամարը։

-Ինչո՞վ են հղի Իրանի և Աֆղանստանի միջև զինված միջադեպերը և ո՞րն է դրանց պատճառը։ Չէ որ առաջին հայացքից այս երկրների քաղաքականությունը նման է իրենց արմատական հռետորաբանությամբ, իսկ 2021 թվականին թալիբների հաղթանակը խրախուսական արձագանք էր առաջացրել Թեհրանում։

- Իրանի և «թալիբանի» միջև ոչ մի սեր և ըմբռնում սկզբունքորեն հնարավոր չէ։ Այնտեղ կան շատ արմատական անհամապատասխանություններ. Իրանում շիական ռեժիմ է, իսկ թալիբները՝ սուննիներ են: Եվ մենք խոսում ենք երկու տոտալիտար աստվածապետական ռեժիմների մասին, և երկուսն էլ ագրեսիվ գիշատիչ են: Միանգամայն օրինաչափ է, որ նրանք պետք է բախվեին։ Եվ ընդհանրապես, եթե նայել վերջին տարիների պատմությանը, ապա սա նրանց միջեւ առաջին նման միջադեպը չէ։

Սակայն նրանք, ովքեր ասում են, որ ջրի ճգնաժամը՝ ընդամենը վարագույր է, և դրա հետևում թաքնված են ինչ-որ այլ պատճառներ՝ թերագնահատում են այդ տարածաշրջանի համար ջրի կարևորությունը։ Բավական է հիշել 1967 թվականի պատերազմը Սիրիայի և Իսրայելի միջև, որի նախադրյալներից մեկն էր դարձել՝ Հորդանան գետի վտակները Կիններեթ լճից (Գալիլեյի ծով) հեռացնելու ուղղությամբ սիրիացիների աշխատանքը, որն այն ժամանակ կազմում էր մեր պետության ջրային պաշարների 80 տոկոսը։ Սա եղել է աղազերծման տեխնոլոգիայի հայտնվելուց շատ առաջ, և Իսրայելը կմահանար ծարավից, եթե Սիրիային թույլ տար ավարտին հասցնել աշխատանքը:

Իսկ ինչ վերաբերում է Իրանին և Աֆղանստանին, ապա այստեղ պետք է նաև նկատի ունենալ, որ նրանց հակամարտության ակունքները գնում են դեռ անցյալ դարի կեսերը, երբ այս տարածաշրջանում ջրային ռեսուրսների նկատմամբ վերահսկողության հարցը ամրագրվել էր այս երկու երկրների միջև համապատասխան պայմանագրով։ Այդ կապակցությամբ վերջին պայմանագիրը կողմերի միջև կնքվել է անցյալ դարի 70-ական թվականներին, եւ այդ ժամանակից սկսած, չնայած քաղաքական ռեժիմների փոփոխությանը՝ կողմերի կողմից չի խախտել։ Այնպես որ, պայմանավորվածությունների ներկայիս խզումը կարելի է անվանել աննախադեպ՝ այն ստիպում է խորհել իր պատճառների մասին:

Բայց առայժմ չարժե խոսել ինչ-որ խոշոր էսկալացիայի մասին՝ այնտեղ երկու կողմից զոհերի թիվը մի քանի մարդ է: Իսկ ահա, թե որքանով այս հակամարտությունը աճելու միտում ունի՝ կարելի է ենթադրել:

Միևնույն ժամանակ, «Թալիբանը» Իրանի Իսլամական Հանրապետության համար շատ ահավոր հակառակորդ է, և որպես «նվեր» Թեհրանին, լիովին կարող է լարվածության մեջ դնել ողջ իրանա-աֆղանական սահմանը՝ նրան ստիպելով այդ տարածաշրջանում պահել մեծ ռազմական կոնտինգենտ, ինչը կթուլացնի երկրի ընդհանուր պաշտպանունակությունը: Եվ նման իրավիճակը կարող է անվերջ շարունակվել...

Տրամաբանորեն դատելով, կարելի է ակնկալել, որ կողմերը կփորձեն պայմանավորվել, հակառակ դեպքում ամեն ինչ կվերածվի՝ Իրանի կանոնավոր բանակի և թալիբների կիսապարտիզանական ջոկատների միջև մի տեսակ դանդաղընթաց պատերազմի։ Եվ դա կլինի լուրջ խնդիր տարածաշրջանում կայունության համար։ Բանը նրանում է, որ զենքով և արմատական դոգմաներով լցոնված Աֆղանստանի նման քվազիպետությունները արդեն իսկ իրենց էությամբ հակված են պատերազմ արտահանելուն։ Նման վարչակարգերն ինքնին դժվար կանխատեսելի կառույցներ են, ինչպես, այնուամենայնիվ և ինքը՝ Իրանը իր ծայրահեղ արմատական օրակարգով։ Ես ներկայիս Աֆղանստանը կհամեմատեի եռացող ջրով կաթսայի հետ՝ նա այսպես թե այնպես կեռա, և եռացող ջուրը վաղ թե ուշ կողքերից կթափի։ Այս իմաստով Իրանին հաստատ չես նախանձի։

- Այսինքն Դուք ուզում եք ասել, որ տեսականորեն լայնամասշտաբ պատերազմը՝ Աֆղանստանի ներխուժումով Իրան, կամ հակառակը՝ լիովին հնարավո՞ր է։

- Ճիշտ այդպես։ Աֆղանստանը կարող է ներխուժել Իրանի տարածք, բայց իր սեփական մարտավարական գործելաձևով։ Այսպես թե այնպես, նրա գործողությունները հաշվարկված չեն լինի որոշ տարածքներ գրավելու և վերահսկողության տակ պահելու վրա, այլ կուղղվեն իրավիճակի ապակայունացմանը, ահաբեկելուն և ահաբեկչական գործողություններին։ Այսինքն, կլինի այնպիսի կիսապարտիզանական պատերազմ, որից՝ Իրանի համար դժվար կլինի գլուխ հանել։ Մինչդեռ, թեկուզ և տեսականորեն, բայց Իրանը կարող է նման հիմարություն թույլ տալ և փորձել մտնել թալիբան Աֆղանստանի տարածք, և այդ ժամանակ դա նրան ներքաշելու է դանդաղընթաց, երկարաժամկետ առճակատման մեջ, որը լավ բան չի խոստանում:

Աֆղանստանի ներխուժումն Իրան հնարավոր է, եթե Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը, օրինակ, հանկարծ կտրուկ թուլանա ինչ-որ տարածաշրջանային հակամարտության պատճառով։ Դա կարող է տեղի ունենալ, եթե Թեհրանը ներքաշվի Իսրայելի և ԱՄՆ-ի հետ պատերազմի մեջ կամ, Աստված մի արասցե, ձեռնարկի բախում Ադրբեջանի հետ։ Այստեղ պարզ է մի բան՝ Իրանը լայնածավալ պատերազմի դեպքում կդառնա ավելի խոցելի կողմ, քանի որ թալիբները, ըստ էության, կորցնելու ոչինչ չունեն՝ նրանք կախված չեն ենթակառուցվածքներից և այլ գործոններից։ Հարկ է հիշել, որ ժամանակին Աֆղանստանի համար իրենց ատամներն են կոտրել անգլիացիները, ռուսները, ամերիկացիները։ Նրանք բոլորը ձեռնունայն հեռացել են։

- Ադրբեջանա-իսրայելական հարաբերությունների ներկայիս ամրապնդումը տեղի է ունենում՝ Իրանի հետ մեր երկրի հարաբերությունների վատթարացման ֆոնին։ Ի՞նչ եք կարծում, հնարավոր է լարվածության հետագա սրումը Իրանի և Ադրբեջանի միջև և այն արդյո՞ք պատերազմի չի վերածվի։

- Ինչպես գիտեք, Թեհրանը արդեն արել է մի շարք միանգամայն ռազմատենչ հայտարարություններ և գրավել է բավականին ագրեսիվ դիրքորոշում Բաքվի նկատմամբ, այնպես որ, ենթադրում եմ, որ ռազմական հակամարտություն հնարավոր է, առնվազն երկրների միջև սահմանին։ Այս իմաստով Իրանը քիչ բանով է տարբերվում «Թալիբանից», այն նույնպես ագրեսիվ ռեժիմ է, որը պատրաստ է աջակցել միջազգային ահաբեկչությանը, ահաբեկչական կազմակերպություններին և ինքն էլ հարձակվի այլ երկրների վրա։ Եվ, կրկնում եմ, չարժե, ինչպես թալիբների դեպքում, այստեղ փնտրել գործողությունների կամ հիմնավորումների տրամաբանություն։ Պատերազմ սկսել Ադրբեջանի նման մի պետության հետ, որն ունի հստակ ինքնիշխան քաղաքականություն և հզոր բանակ՝ Թեհրանի մոտ ոչ մի անմիջական հիմնավորում, իհարկե, չկա։ Բայց հանգեցնել պատերազմի, ինչպես ինձ թվում է, կարող է խոշոր առճակատումը հարավային ադրբեջանցիների, որոնք, ինչպես գիտեք, այժմ հանդիսանում են Իրանում խտրական էթնիկ խումբ, և երկրի իշխանությունների միջև: Նման իրավիճակը հակված է աճի, որի թափը դժվար է կանխատեսել։ Թերևս, այդ ժամանակ փախստականների հոսքից անմիջապես հետո, որոնք երևի կհոսեն Ադրբեջան, լիովին կարող են թռչել նաև իրանական հրթիռները։ Իրանականի նման ռեժիմների սարսափը կայանում է նրանում, որ նրանք հակված են անկանխատեսելի բռնությունների դրսևորման: Մեզ դա սովորեցնում է ռազմական պատմությունը։

Իսկ եթե հետևել տրամաբանությանը, ապա Իսրայելի հետ Իրանի թշնամության պատճառ բացարձակապես չկա։ Չէ որ, մինչև իսլամական հեղափոխությունը երկրները ունեին հիանալի բարիդրացիական հարաբերություններ, քանի որ պարսիկ և հրեա ժողովուրդների միջև առճակատման ոչ մի հիմքեր չկան՝ նրանք շատ հարյուրավոր տարիներ միմյանց հետ լավ են ապրել: Այնպես որ այդ հակամարտությունը իր բնույթով լիովին արհեստական է՝ հեռացրեք ագրեսիվ այաթոլլաների գաղափարախոսությունը, և դրանում թշնամության ոչ թեմաներ, ոչ էլ հիմքեր չեն մնա։ Մոտավորապես այդպես է նաև Ադրբեջանի դեպքում, միանգամայն անհասկանալի է, թե շիաները ինչ չեն կիսել շիաների հետ։ Սակայն Թեհրանը, չի հանդարտվում եւ միայն սաստկացնում է իր ռազմատենչ հռետորաբանությունը։

Եվ այս ամենը Ադրբեջանի ձեռքբերումների ֆոնին՝ և քաղաքականության, և՛ տնտեսության մեջ։ Ինչպես ասում են բազմաթիվ միջազգային վերլուծաբանները՝ սա պետականորեն ձևավորող գաղափարախոսության հաջողությունն է, որը Ադրբեջանը անցկացնում է ծայրահեղ խնամքով և առաջադեմ, առանց կտրուկ շարժումների, բայց շատ համոզիչ և արդյունավետ։

- Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում Իցհակ Հերցոգի այցը Բաքու։

- Սա, անշուշտ, ազդանշան է մեր պետությունների բոլոր թշնամիների համար։ Եվ իհարկե՝ Թեհրանի համար, որպեսզի հիշի, որ Ադրբեջանի կողքին կանգնած է Իսրայելը, և ընդհակառակը՝ Իսրաելի կողքին կանգնած է Ադրբեջանը։

Դրանով հանդերձ, հաշվից չպետք է հանել այն փաստը, որ Իսրայելը գործնականում անվտանգության որևէ գործողություն չի ձեռնարկում, առանց Վաշինգտոնի հետ խորհրդակցելու։ Եվ այս այցը, բնական է, համաձայնեցված էր մեր ամերիկացի բարեկամների հետ։ Այո, Իսրայելի նախագահի պաշտոնը՝ ներկայացուցչական է, սակայն նախագահի անձը միշտ շատ բովանդակալից ազդում է մեր երկրի քաղաքական դաշտի վրա։ Իցհակ Հերցոգը վառ անձնավորություն է իսրայելական քաղաքականության մեջ, նա պարզապես հարսանեկան գեներալ չէ, ով ստորագրություն է դնում ինչ-որ փաստաթղթերի վրա, այլ մի անձ է, ով ունի իր քաղաքական տեսլականը, հսկայական քաղաքական կապեր և անբասիր հեղինակություն: Եվ պատահական չէ, որ, օրինակ, իր թագադրման նախօրեին անգլիական արքան իր ժամանակից մի քանի ժամ հատկացրել է Հերցոգի հետ զրուցելու համար, մինչդեռ այս զրույցի արձանագրությունը մինչ օրս անհայտ է։ Երևի նրանք քննարկել են ինչ-որ շատ կարևոր բան։ Այնպես որ Հերցոգը հենց այնպես Ադրբեջան չի եկել, հավատացնում եմ ձեզ, ոչ թե որպեսզի իրեն ցույց տա երկու պետությունների դրոշների և Բաքվի համայնապատկերի ֆոնին։ Այժմ, երբ իրավիճակը տարածաշրջանում ծայրահեղ լարված է, Հերցոգի Բաքու այցը շատ խորհրդանշական է և տարածաշրջանի բոլոր դերակատարներին ցույց է տալիս միջազգային ուժերի այն աջակցությունը, որն ունի Ադրբեջանը։

Caliber.Az

Դիտումներ: 289