Անձնվեր հայեր, կամ նորից տեղատվական շրջափակման մասին Էմին Գալալիի մտորումները

Ինչպես հայտնի է՝ «Euronews» հեռուստաալիքը եթեր է հեռարձակել Շուշայում կայացած «Խարըբյուլբյուլ» փառատոնի մասին ռեպորտաժ։

Որևէ մեկը երբևիցե մտածել է, թե ինչու՞ «անձնվեր» բառը ռուսերեն լեզվում կարող է նշանակել տրամագծորեն հակառակը՝ «հավատարմություն» և «դավաճանություն»։ Ադրբեջաներենում «sədaqət» և «xəyanət» բառերը կոնրետ հականիշներ են։ Անգլերենում նույնպես կան երկու բառեր. հավատարիմ իմաստով անձնվերը դա «devoted» է, իսկ «խաբված» իմաստով՝ «betrayed»։ Ֆրանսերենում «fidele» և «trahi» համապատասխանաբար։ Իսկ ռուսերենում «предать» բայը (իր դաշնակցին նվիրված և թշնամու ձեռքում հայտնված) և «преданный» (անձնվեր իդեալին) ածականը ոչ մի ձևով չեն տարբերվում։ Կարելի է նաև կրակին ինչ-որ բան «մատնել» «դատապարտության» իմաստով, ինչպես «Իմաստուն Օլեգի երգում» - «դաժան արշավանքի համար նա նրանց գյուղերն ու դաշտերը դատապարտեց սրի և կրակի»:

Մի վարկյան, մի վարկյան։ Caliber.Аz-ը «Հետաքրքրաշարժ բանասիրության» հաղորդաշար չի բացել։ Եվ եթե նույնիսկ այդպիսի պլաններ կան, ապա ես հաղորդավարի հավակնություն չունեմ։ Լեզվաբան չեմ։ Հոդվածի ընդարձակ սկիզբով պարտավոր եմ «Euronews»-ում Խարըբյուլբուլի փառատոնի մասին մեր հարևանների արձագանքի մոդելավորմամբ:

Այն ժամանակները, երբ Ադրբեջանի նկատմամաբ համաշխարհային խոշոր հեռուստաալիքների ուշադրությունը կարելի էր համեմատել Աբշերոնի լողափներին այլ մոլրակայինների վայրձջքին՝ վաղուց արդեն մոռացվել են։ Մեր երկիրը հաճախ առաջատար համաշխարհային տեղեկատվական ռեսուրսների էկրաններին հայտնվում է շնորհիվ համապատասխան պետական և մասնավոր կառույցների աշխատանքի։ Ադրբեջանում կա լուսաբանելու բան։ Բայց «Euronews»-ում Շուշայի փառատոնի մասին տեսանյութը՝ հաճելի է։ Ադրբեջանի կողմից միջազգային իրավունքի համաձայն իրեն պատկանող հողերի ազատագրումից հետո արևմտյան գործընկերների հասկացողության և ըմբռնման մեջ թող և ոչ ճակատագրական, բայց հերթական բեկոր է։ Լրագրողների, հասարակական գործիչների, խորհրդարանների անդամների, այլ պաշտոնական և ոչ պաշտոնական (ներառյալ խոհարարների) անձանց հարյուրավոր և հարյուրավոր այցերը դանդաղ, բայց վստահորեն հասնում են Ղարաբաղում իրադարձությունների և ադրբեջանական ժողովրդի ողբերգության մասին ճշմարտությունը հասցնելու նպատակին։ Ողբերգություն, որից այսօր ծնվում է հաղթանակի, արդարության վերականգնման և մարդկանց հարազատ օջախներ վերադարձնելու կենսահաստատ պատմությունը։

Նրանք, ովքեր 40 անց են, հիշում են, թե մենք որքան հաճախ էինք կրկնում «տեղեկատվական շրջափակում», գանգատվելով անցյալ դարի 80-ական թվականների սկզբին և 90-ական թվականների վերջին Ղարաբաղի մասին ճշմարտությունը աշխարհին հասցնելու անկարողության համար։ Այսօր դա թվում է աներևակայելի, բայց մենք քոթակելու համար տղաներ էինք, որոնց ձեռ էին առնում հայերը և նրանց հովանավորները։ Դա ճշգրիտ պատճենն էր այն ամենի, ինչ տեղի ունեցավ ռազմական գործողությունների ժամանակ և դիվանագիտական մարտերում։ Հիմա այդ մեր բանակն է, որ սարսափեցնում է հայ «առյուծ-կատվիկներին», իսկ 90-ականների սկզբին հայ «ֆիդային-բաբուինները» իրենց հանգիստ էին զգում։ Իսկ ընդհանրապես «ֆիդայինը» արաբերեն բառ է, որը հայերը այլափոխել են «ֆիդայի», բայց հետո դրան կպցրել են «ն»։ Լավ, թող այդպես լինի։ Չէ որ խոստացել եմ չխորանալ բանասիրության մեջ։

Այսպիսով, եկեք պատկերացնենք հայ արագագիրների արձագանքը։ Հավանաբար դժվար է եղել։ Նրանք սովոր են մի դարպասով խաղին, նրանց երկար ժամանակ խրախուսել են, և հանկարծ նման կամայականություններ։ Նախ վերնագիրը։ Այսպիսի «Ճշմարտության ևս մեկ աշատարակը կործանվեց», կամ «Ազերական քարոզչությունը նվաճում է Եվրոպան» նման մի բան։ Միգուցե՞ «Ամոթ քեզ «Euronews»»։ Իսկ հետո անմիջապես տեքստը։ «Անիծված ազերիները անիծված փառատոն են անցկացնում մեր դժբախտ Շուշիում, իսկ անիծյալ հեռուստաալիքը այն նզովյալ ձևով լուսաբանում է» ասումնալից ինչ որ բան։ Գրողը տանի։ Եվ վրդովված հառաչանք. «Բազմաչարչար հայ ժողովուրդը ընդհարվեց սարսափելի անարդարության հետ, նախ եկան մոնղոլ-թաթարական, սիրա-պակիստանական և թուրք-թուրքական հորդաները հրեական և ռուսական (բելառուսական) զենքով, հետո ՀԱՊԿ-ը մեզ «ինչպես ընծա» երգեց և նրա փոխարեն, որպեսզի թույլ չտան մեզանից հողեր խլել, որոնք մենք ազնվորեն օկուպացրել էինք երեսուն տարի առաջ՝ ուղարկեց երեք զվարթ տառերի վրա։ Եվ նաև մեղադրական «այս ամենը սև նավթախավիարի սուլթանություն է, այնտեղ բոլորը վատ են, հիմար են և վայրենի, իսկ մենք, հայերս լավն ենք, կուլտուրական և բարի ենք, և դրա համար էլ տառապում ենք, մեզ թույլ չտվեցին խաղաղ թալանել ոչ մեր հինավուրց տարածքները»։ Գումարած «միևնույն ժամանակ, երբ եվրոպական առաջատար ալիքները գովազդում են Ադրբեջանին և արդարացնում նրաց կողմից իրենց սեփական հողերի զավթումը, որը մենք ընդամենը երեսուն տարի մի քիչ օկուպցրել էինք, մեր կառավարությունն ու ընդդիմությունը գզվռտվում են իրար մեջ»։

Կարելի է դեռ երկար ժամանակ մոդելավորել հայկական անհեթեթությունները, որոնց նմուշները բավականից շատ են։ Բայց, եթե լինենք հակիրճ՝ հայերը անձնվեր են։ Որովհետև նրանք հավատում են, որ բոլորը նրանց դավաճանել են, այլևս չցանկանալով իրականացնել երկրորդ հայկական պետության մասին իրենց տարօրինակ ցանկությունները, և նրանք մնացել են իրենց բացառիկության և ամենաթողության մեջ հավատքով։ Եվ Հայաստանի որոշ ներկայացուցիչները դեռևս նվիրված են այս հավատքին…

Դե այնուամենաինիվ, ինչու՞ ռուսերենում դա միևնույն բառն է։ Չգիտեմ։ Եվ կարևորը իմաստը չէ։ Բայց վայ հայերին հարկավոր է հասկանալ, որ եթե պահապանեն արյունոտ ցնորքներին հավատարմությունը, որոնք նրանց 34 տարի առաջ հասցրին խելագարության, երբ գրեթե ողջ ազգը հիվանդացել էր «գլխուղեղի արցախով» և «ուղիղ աղիքի միացումով» (ես լի եմ վճռականությամբ համաշխարհային բժշկության մեջ ներմուծել հիվանդությունների այս անունները արյունալի աբսուրդի հստակ մատնանշումով «զրոյական» հիվանդի մասին, որից՝ հայկական անջատողականության վիրուսի կրողից և ամեն ինչ սկսվեց), ապա հետևանքները կլինեն ողբալի։ Հնադարյան ժամանակներում վարակի տարածումը արդեն իսկ պարտված տարածքներում կանխելու նպատակով կիրառում էին շատ անմարդկային մեթոդներ։

Սա ես կրկին վերը նշված «անձվեր» բառի մեկ այլ նշանակության մասին եմ խոսում, այս անգամ «կրակին նվիրված» իմաստով։ Մի անգամ «բռնի արշավանքի» համար մենք հարևանների հետ հաշիվները մաքրել ենք։ Ինքներս չենք պնդում այն շարունակել։ Բայց եթե ցանկանան շարունակել, ապա մենք հետ չենք մնա։