Արդյո՞ք ՀԱՊԿ-ի առաքելություն կհայտնվի Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին Մոսկվան շտապում է մինչև վերջ ճնշել Երևանը

Ռուսաստանը շարունակում է պնդել՝ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ) առաքելության տեղակայումը Հայաստանի և Ադրբեջանի պայմանական սահմանին՝ այդ միտքը տարածելով իր ԱԳՆ-ի հայտարարությունների միջոցով։ Այսպիսով, բառացիօրեն նախօրեին Ռուսաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան, հայտնելով, որ սահմանամերձ գոտում ՀԱՊԿ-ի խաղաղապահների հնարավոր տեղակայման ժամկետները կախված է հայկական կողմից՝ փաստորեն տարածաշրջանում տեղի ունեցողի համար ողջ պատասխանատվությունը տեղափոխել է Երևանի վրա։ Իբրև, մեզ չէք ուզում թողնել, ինքներդ կարգավորեք և մի բողոքեք։

«Մենք վստահ ենք, որ այս քայլը կօգնի կայունացնել իրավիճակը տարածաշրջանում։ Ինչ վերաբերում է տարածաշրջան ՀԱՊԿ-ի առաքելությունը ուղարկելու ժամկետներին, ապա այստեղ, ինձ թվում է, ամեն ինչ պարզ է, ամեն ինչ կախված է մեր հայ գործընկերներից։ Հենց որ նրանք պատրաստ լինեն, մենք կկարողանանք վերադառնալ ՀԱՊԿ-ի դիտորդական առաքելության կոնկրետ մոդալության հետ կապված առարկայական աշխատանքին։ Հետևաբար գնդակը Երեւանի դաշտումն է»,- ընդգծել է Ռուսաստանի ԱԳՆ մամուլի քարտուղարը։

Այն, որ ռուսական կողմը ցանկանում է այդ խնդիրը լուծել որքան հնարավոր է շուտ, պարզ էր դեռ փետրվարին արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովի՝ հեռուստալրագրող Դմիտրի Կիսելևին տված հարցազրույցում ձևակերպումներից։ Ռուսաստանի գլխավոր դիվանագետը այդ ժամանակ հաստատել է, որ ՀԱՊԿ-ի առաքելության տեղակայման առաջարկը մինչև հիմա սեղանին է, և որ առաքելությունը կարող է տեղակայվել մեկ-երկու օրվա ընթացքում, «եթե Հայաստանը շահագրգռված է դրանում»:

Երևանին ուղղված համառ կոչերը վկայում են, որ Ռուսաստանը չափազանց վճռական է տրամադրված իրագործել այս գաղափարը և կկիրառի բոլոր դիվանագիտական, և գուցե նույնիսկ ավելի կոշտ մեթոդներ, որպեսզի Հայաստանին մղի ընդունել ՀԱՊԿ-ի առաքելության մասին առաջարկը: Իսկ հայկական կողմն էլ հասկանում է, որ ռուսական պլանի ծագման ձգան է դարձել ԵՄ-ի առաքելությունը, որը Հարավային Կովկասում հայտնվել է հակառակ ոչ միայն Բաքվի, այլ նաև Մոսկվայի դժգոհությանը։ Դեռ այս տարվա հունվարին Սերգեյ Լավրովը 2022 թվականին ռուսական դիվանագիտության գործունեության արդյունքների վերաբերյալ մամուլի ասուլիսում զգուշացրել էր, որ Հայաստանում ԵՄ-ի առաքելության տեղակայումը կարող է ոչ այնքան օգուտ բերել, որքան վնասել։

«Հայկական կողմը նախընտրում է ԵՄ-ի հետ պայմանավորվել, որպեսզի այնտեղ երկարաժամկետ հիմունքներով տեղակայվի քաղաքացիական դիտորդների առաքելություն։ Դա Ադրբեջանի հետ սահմանն է, և, հավանաբար, եթե այդ առաքելությունը ծավալվի առանց Ադրբեջանի համաձայնության, այն կարող է լինել պարզապես հակաարդյունավետ։ Սահմանի վրա վստահությունը ամրապնդելու փոխարեն այն կարող է ստեղծել լրացուցիչ գրգռիչներ»,- նշել է ռուս նախարարը Հայաստանի իշխանություններին ուղղված ուղերձում։

Մի խոսքով, Մոսկվայում և Բաքվում կասկածի տակ են դրել առաքելության քաղաքացիական բնույթն ու արդյունավետությունը, որը իբրև Հայաստան է ժամանել Ադրբեջանի հետ սահմանը մշտադիտարկելու համար, և, ինչպես ցույց տվեցին հետագա իրադարձությունները, այդ կասկածը հիմնավորված է։ Չէ որ տարածաշրջանում եվրոպական առաքելության հայտնվելու հետ, հայկական կողմից Ադրբեջանի Հանրապետության դեմ ուղղված ռազմական սադրանքները նկատելիորեն հաճախակիացել են։ Կարծես հայ քաղաքական գործիչներն ու ռազմական ղեկավարները երկուսուկես տարի առաջ կրած պարտությունից հետո որոշ չափով ուշքի են եկել, զգալով եվրոպացի «միսիոներների» աջակցությունը, ոգևորվել են։

Բայց, ընդհանուր առմամբ, դա հանգեցրեց միայն ողջ տարածաշրջանի անվտանգությանը սպառնացող վտանգի, նոր, էլ ավելի լայնածավալ պատերազմի հավանականության: Ինչը չի կարող չշոշափել Մոսկվայի շահերը, քանի որ նա միշտ Հարավային Կովկասը համարել է իր ազդեցության գոտի և, ամենայն հավանականությամբ, չի պատրաստվում տարածաշրջանի վերահսկողությունը զիջել ԱՄՆ-ին կամ Եվրոպային։ Եվ եթե Մոսկվան առայժմ նրբանկատորեն հորդորում է Երևանին վերադառնալ իր թևի տակ և հետևել նրա խորհուրդներին, ապա դա չի նշանակում, որ նա չի կիրառի հարկադրանքի այլ մեխանիզմներ, մասնավորապես՝ տնտեսական բնույթի։ Ասենք, այդ նույն ԵԱՏՄ-ի միջոցով, որի անդամ է Հայաստանը, հնարավոր կլինի կտրուկ նվազեցնել ողջ երկրի սննդի չափաբաժինը։ Այսօրվա դրությամբ դա Մոսկվայի ձեռքում գտնվող կարևոր հաղթաթղթներից է, չէ որ հայերը մինչ օրս սնվում է նրա ձեռքից։ Եվ, ի դեպ, հաշվի առնելով հայկական կաթի հետ կապված հանկարծակի փոփոխությունները՝ Ռուսաստանի Դաշնությունն արդեն միացրել է Երեւանի վրա ճնշման լծակները։

Մյուս կողմից, Ռուսաստանի ծանրակշիռ փաստարկ է հանդիսանում դաշնակցի փաստացի դավաճանությունը, ինչի վկայությունն է Հայաստանի տարածքում եվրոպացի ժանդարմների հայտնվելը և Մոսկվայի դեմ գնալով ավելի անվախ ագրեսիվ հռետորաբանությունը։

ՀԱՊԿ առաքելությունից հրաժարվելու արդյունքում Հայաստանի համար, առաջին հերթին նյութական աջակցությունը կորցնելու վտանգը մեծ է, այնուամենայնիվ, քիչ հավանական է, որ նա այժմ վտանգի ենթարկի կորցնել արևմտյան դաշնակիցների «բարեկամական տրամադրվածությունը», ավելի ճիշտ՝ նրանց հովանավորությունը։ Այնպես որ, Փաշինյանը հայտնվել է դժվար ընտրության առաջ՝ գործել Ռուսաստանի շահերի օգտին, թե շրջանցել։ Բայց հաշվի առնելով հայ քաղաքական գործչի քաղաքական անկարողությունը, նա, հավանաբար կփորձի ղարաբաղյան կարգավորման հարցում որոշակի քաղաքական բոնուսներ ստանալու համար սակարկել Ռուսաստանի հետ։

Սակայն Մոսկվայում ոչ միայն համբերատար հետևում են նրան, թե ինչպես է Հայաստանը դես ու դեն ընկնում իր և Արևմուտքի միջև, այլ նաև ժամանակ առ ժամանակ Երևանին հիշեցնում է «կարմիր գծերի» մասին, որոնք չպետք է խախտվեն։ Օրինակ, Երեւանին շատ պարզ հասկացնում են, որ չարժե պեդալահարել Ղարաբաղում միջազգային խաղաղապահների թեման։ Իսկ հետևաբար, հայ ղեկավարներին չի խանգարի ականջին օղ անել. նախ և առաջ, չնայած հայկական պատրանքներին, Մոսկվան Երևանին թույլ չի տա ստանալ միջազգային մանդատ, որը իրավունք է տալիս ՄԱԿ-ի դիտորդներ տեղակայել Ղարաբաղում։ Իսկ երկրորդը՝ Բաքուն թույլ չի տա, որ ՄԱԿ-ի առաքելությունը հայտնվի իր տարածքում, քանի որ Ղարաբաղը՝ Ադրբեջանի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքն է, և այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում այնտեղ, նրա ներքին գործն է։ Ինչը դե յուրե հաստատում են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի չորս բանաձեւերը, որոնք ժամանակին անտեսվել են Հայաստանի կողմից։

Իսկ ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի և Հայաստանի սահմանին ՀԱՊԿ-ի առաքելություն տեղակայելու Մոսկվայի ծրագրերին, ապա կարծում ենք, որ այդ հարցում Բաքուն առարկություն չի ունենա, եթե Մոսկվան չգործի առանց իր համաձայնության։ Առավել ևս, դեռևս ենթադրվող եռակողմ հանդիպման ժամանակ (ինչի մասին դեռ մարտին հայտարարել էր Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը), Ռուսաստանի Դաշնությունը պատրաստվում է Հայաստանին հանձնել պահանջների տպավորիչ փաթեթ, և, որպես հետևանք՝ Երևանը վաղ թե ուշ ստիպված կլինի կատարել իր դեռևս միակ սյուզերանի կամքը։